طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى

و مواد طبیعى / 311 / داروى پاشویه براى سردردهاى ساده: ..... ص : 311

مقدارى گل ختمى و گل بنفشه و مختصرى اسفرزه و سبوس گندم

را با چند لیتر آب بجوشانند تا قدرى بجوشد سپس پاها را گرماگرم در آن بگذارند سردرد را تقلیل یا تسکین مى‏دهد این پاشویه بیشتر براى سردردهاى گرم مزاج مفید واقع مى‏شود.

طب سنتى خسروى: درمان بیماریهاى مختلف با گیاهان دارویى و مواد طبیعى / 331 / جوز سرو: ..... ص : 331

میوه درخت سرو را اصطلاحا جوز سرو گفته‏اند. از این دارو هم بصورت خوراکى و هم بصورت ضمادى استفاده مى‏شود. طبیعت آن سرد و خشک است. از این دارو براى خونریزى‏هاى داخلى استفاده مى‏شود. در افرادى که کندى ذهن دارند لکن مزاج آنان گرم و تر است استفاده از این دارو ذهن آنان را قوى و هوش و حافظه را زیاد مى‏کند. براى افرادى که سرفه‏هاى مزمن گرم و بلغمى دارند مفید است. افرادى که سردرد سرد مزاج دارند اگر پودر دانه سرو را با گلاب و عسل درهم آمیخته به پیشانى و شقیقه ها بمالند درد را تسکین مى‏دهد پزشکان سنتى براى از بین بردن گوشت اضافى موجود در بینى (پولیب) میوه درخت سرو را با انجیر مى‏کوبیده و روى پارچه‏اى که بصورت فتیله‏اى درآورده مى‏ریخته‏اند و طورى در بینى مى‏گذاشته‏اند که پودر مذکور در روى گوشت اضافى قرار بگیرد اکثر مواقع پولیب را مى‏خورده و از بین مى‏برده است و اگر یک نوبت از این دارو و یک نوبت دیگر پودر زاج سفید روى پولیب بپاشند یا بطریق فوق بگذارند نتیجه عمل مطلوب‏تر خواهد شد. مقدار خوراک از این میوه درخت سرو براى افراد بالغ هر نوبت دو گرم مى‏باشد و اگر بجوشانند و از آب صاف‏شده بخورند تا 5 گرم را مى‏توان استفاده نمود. اگر در خوردن این دارو زیاده‏روى شود بدن را ضعیف و رنگ رخساره را زرد مى‏کند و افرادى که در خوردن این دارو زیاده‏روى کرده‏اند باید براى خنثى کردن اثر سوء آن عسل را با روغن بادام شیرین بخورند.

فهرست مجموعه میکروفیلمهاى نسخه خطى فارسى و عربى طبى موجود در کتابخانه هاى هندوستان / متن / 127 / 177 دستور العمل شفایى خان - تحفة الصفویه ..... ص : 127

توضیحات: در بیان بیماریهاى سردرد، بلغم، نزله و زکام در بیست «باب» نگاشته و به ذکر معالجه امراض یاد شده پرداخته است.

طب الصادق (علیه السلام) / فهرست / 3 / فهرست مطالب

سودمند براى سردرد 55

طب الصادق (علیه السلام) / فهرست / 12 / فهرست مطالب

1- سردرد 181

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 55 / سودمند براى سردرد ..... ص : 55

سودمند براى سردرد

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 55 / شستن سر با خطمى ..... ص : 55

امام صادق علیه السّلام: شستن سر با خطمى، مایه‏ى ایمنى از سردرد است.

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 56 / نوشیدن آب نیم‏گرم(ولرم) ..... ص : 55

جگر را پاک مى‏کند ... و سردرد را از میان مى‏برد».

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 56 / استعمال انفیه ..... ص : 56

امام صادق علیه السّلام: پیامبر خدا، چون سردرد مى‏کرد، به روغن کنجد، انفیه مى‏کرد.

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 84 / آب درمانى ..... ص : 84

امام صادق علیه السّلام: پیامبر خدا، به هنگام روزه گشودن، با حلوا افطار مى‏کرد. اگر حلوا نبود، با شکرینه‏اى دیگر یا چند دانه‏ى خرما، و اگر آن نیز نبود، با آب خالى. مى‏فرمود: «آب، معده و کبد را تمیز مى‏کند، دهان را خوش‏بو مى‏کند، دندان‏ها را محکم مى‏سازد، چشم را قوت مى‏دهد و دیده را جلا مى‏بخشد، گناهان را از انسان مى‏شوید، رگ‏هاى برآشفته و تلخه‏ى تحریک شده را فرومى‏نشاند، بلغم را از بین مى‏برد، حرارت را از معده بر مى‏دارد، و سردرد را نیز از میان مى‏برد».

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 92 / مفید براى درمان سبوسه(شوره سر) ..... ص : 92

امام صادق علیه السّلام: شستن سر با خطمى، مایه‏ى ایمنى از سردرد، بر کنار ماندن از فقر، و پاکیزگى سر از سبوسه است.

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 181 / 1 - سردرد ..... ص : 181

1- سردرد

طب الصادق (علیه السلام) / متن / 181 / 1 - سردرد ..... ص : 181

- به حمام برو، پیش از انجام هر کارى هفت کف دست آب گرم بر سرت بریز و نام خدا را هربار بر زبان آور، این سردرد برطرف خواهد شد و دیگر به چنین بیمارى دچار نخواهى شد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 25 / اثر مکتوب و مجموعه‏ى درمانگر ..... ص : 24

اساس این کتاب، احادیث پیشواى بزرگ و گرانقدر شیعیان، امام صادق علیه السّلام است. امام ششم، منبعى مهم براى علم طب و مرجعى آسمانى و ارزشمند براى دست‏اندرکاران این علم به شمار مى‏آید. براى اثبات این مدعا، اشاره‏اى به ابتداى مباحث کتاب که از «اهلیلجة» آمده و نیز توجه مؤلف به نقل‏قول‏هاى بسیار از «توحید مفضل» کافى است. که هریک از محاورات و مناظرات متعلق به نادره‏ى روزگار و شهره‏ى عصر خود، امام صادق علیه السّلام است که در این مجموعه به درمان بیمارى‏هایى چون چشم‏درد، گوش‏درد، تب، سردرد، دمل‏ها، سموم، حشرات، بطلان سحر و جادو، عقیمى و غیره پرداخته‏اند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 92 / پاداش صبر بر بیمارى ..... ص : 92

امام صادق علیه السّلام فرمود: «اگر کسى یک شب مبتلا به سردرد شود همه‏ى گناهان او غیر از گناهان کبیره آمرزیده مى‏شود».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 94 / پاداش صبر بر بیمارى ..... ص : 92

از ابى جعفر علیه السّلام نقل شده که فرمود: چون خداوند بنده‏اى را دوست بدارد به او نظر کند و چون به وى نظر کند یکى از سه چیز را تحفه‏ى وى قرار دهد یا سردرد، یا تب یا چشم‏درد»

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 156 / درمان با شیر ..... ص : 154

چربى شیرهاى صنعتى که با افزودنى‏هاى شیمیایى تهیه شده‏اند، سرطان و بیمارى‏هاى قلبى را تحریک و تشدید مى‏کند. شیرهاى صنعتى از گروه مواد غذایى است که ممکن است در بعضى اشخاص تولید آلرژى نماید. شیرهاى صنعتى با افزودنى‏هاى شیمیایى ممکن است ایجاد درد مفاصل، آرتروز روماتیسمى، آسم، ناراحتى‏هاى معده یا اسهال کند. شیرهاى صنعتى در نوزادان و کودکان ممکن است دل‏درد، ناراحتى تنفسى، بى‏خوابى، خارش، سردرد، حمله‏هاى صرعى، گوش‏درد و حتى در بعضى موارد دیابت به وجود آورد. برخلاف نظر عده‏اى، فرآورده‏هاى شیرى صنعتى ترشح اسید معده را تشدید کرده و التیام زخم معده را به تأخیر مى‏اندازد. ما براى کسب حد اکثر توان و تناسب خود به استخوان‏هاى قوى و محکم نیازمندیم. تقویت استخوان‏ها در پیشگیرى از ابتلا به بیمارى استئوپوروز که بیشتر زنان را درگیر مى‏سازد و طى آن با افزایش سن، استخوان‏ها دچار پوکى مى‏شوند، شیر سالم طبیعى نقش مؤثرى دارد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 180 / درمان با خرما و رطب ..... ص : 176

خرما داراى مقدار قابل ملاحظه‏اى آسپیرین طبیعى است. ملیّن بوده و جزء داروهاى گیاهى لینت‏بخش سینه‏اى مى‏باشد. خرماى خشک براى جلوگیرى از برخى سرطان‏ها، از جمله سرطان لوزالمعده مفید است. در خرما مقدار قابل ملاحظه‏اى پتاسیم وجود دارد و در هریک صد گرم خرما بدون هسته‏ى آن در حدود 640 گرم پتاسیم وجود دارد. در خرما ماده‏اى وجود دارد که در اشخاص مبتلا به آلرژى ایجاد سردرد مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 210 / خواص درمانى ..... ص : 208

22) براى رفع سستى، سردرد، فلج و لقوه و تقویت نیروى جنسى باید هشتاد گرم روغن زیتون را با چهارده گرم کندر و شانزده گرم سیاه‏دانه مخلوط کنید و به مدت سه روز از آن بخورید.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 211 / میوه‏ى زیتون و زیتون پرورده ..... ص : 210

مضمضه با آب دم‏کرده‏ى آن براى تسکین درد دندان کرم خورده و خوردن پخته‏ى آن در سرکه براى نقرس و درد مفاصل و حقنه و اماله با آب دم کرده‏ى آن براى زخم‏هاى داخلى و مقعد و رحم نافع است. شیاف آن براى قطع سیلان ترشحات رحم و خونریزى آن مفید است و ضماد خام آن براى تورم حدقه‏ى چشم و سرانجام مالیدن آب دم کرده‏ى شاخه و برگ و میوه و ریشه‏ى آن براى رفع سردرد و سرگیجه و پاشیدن آن در خانه براى گریزانیدن حشرات نافع است. مضمضه با آب نمکى که زیتون در آن پرورده شده است براى استحکام لثه‏ها و دندان مفید است و ضماد خاکستر چوب آن با عسل و آب میوه‏ى زیتون براى جلوگیرى از ریختن مو و کچلى و جوش‏هاى سر نافع مى‏باشد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 246 / خواص دم کرده‏ى گل و شکوفه‏ى به ..... ص : 246

1) سردرد را برطرف مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 257 / درمان با آلو و فواید آن ..... ص : 256

دکتر نفیسى مى‏نویسد: «اگر آلوى سیاه به صورت خشک و یا خیسانده میل شود براى رفع سردرد و تب‏هاى صفراوى مفید و از بین برنده‏ى حدّت صفرا و تشنگى و حرارت شکم و خارش بدن و مسهل صفراوى رقیق و ضدّ تهوّع صفراوى است».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 276 / ذرت ..... ص : 276

ذرّت از دانه‏هایى است که غالبا محرّک عدم تحمّل غذایى براى برخى اشخاص حساس به ذرّت مى‏شود و ممکن است موجب ناراحتى‏هایى از جمله علایم آرتروز روماتیسمّى، ناراحتى‏هاى هاضمه‏اى، سردرد و میگرن (در ارتباط با صرع کودکان) شود. لذا اشخاصى که عدم تحمّل غذایى وسیع دارند باید در خوردن ذرّت و فرآورده‏هاى آن با احتیاط عمل کنند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 287 / خواص نخود ..... ص : 286

8. اگر روغن نخود را به سر بمالید سردرد را درمان مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 319 / زیان گوشت ..... ص : 318

پروفسور بوشار اظهار مى‏دارد: «افراد گوشت‏خوار تنفس نامنظم و فرایند دفع بدى دارند و احتمال بروز انواع ناراحتى‏هاى معده و دستگاه گوارش، زخم‏هاى پوستى، سردرد، روماتیسم، چاقى یا لاغرى در آنها بیشتر وجود دارد».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 329 / کلم ..... ص : 329

داراى ویتامین‏C ، ید، آرسنیک و آهک بوده در نتیجه در استحکام استخوان‏ها تأثیر دارد و براى کم‏خونى، سردرد و رشد اطفال مفید است. سوپ کلم براى افراد مبتلا به برونشیت و سینه‏درد نافع است. کلم پخته با کمى نمک و فلفل و کره براى درمان اسهال مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 333 / لیموترش ..... ص : 333

داراى مقدار زیادى ویتامین‏C مى‏باشد. لیموترش براى درمان سرماخوردگى، یرقان، آنژین، ناراحتى‏هاى پوستى، سردرد و اختلالات هاضمه مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 340 / کاهو در کتابى قدیمى ..... ص : 340

کاهو دو نوع اهلى و وحشى دارد. نوع وحشى آن سردتر از نوع اهلى و برگ آن درشت‏تر و داراى طعم تلخ است و شیرابه‏ى زیادى دارد. کاهو داراى طبیعت سرد و مرطوب است شیرابه‏ى آن به همراه سرکه و آب، مسهل است و طلاى (مالیدن) آن با روغن گل جهت رفع سردرد مفید است. چکاندن مقدارى شیرابه‏ى کاهو جهت جلاى بینایى به کار مى‏رود

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 341 / کاهو در کتابى قدیمى ..... ص : 340

خوردن کاهو و ضماد کردن آن جهت بهبود کار کبد و درمان یرقان، رفع ناراحتى‏هاى عصبى و بیمارى‏هاى پوستى، رفع دردهاى پستان و سردرد و بند آمدن آبریزش بینى و سرفه‏هاى خشک نافع است و اشتها را برمى‏انگیزاند و زیاده‏روى در میل کردن کاهو باعث ضعف نیروى جنسى مى‏شود و در بدن نفخ ایجاد مى‏کند و ممکن است شخص را دچار فراموشى گرداند و سبب ضعف بینایى شود که براى اصلاح آن باید نعناع و کرفس و هلیله‏ى پرورده و زیره استفاده کرد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 341 / کاهو در کتابى قدیمى ..... ص : 340

کاهوى پخته راحت‏تر هضم مى‏شود و جهت کاهش و ساکت کردن درد سینه و افزایش ترشح شیر موثر است تخم کاهو داراى طبیعت سرد و خشک بوده و خواب‏آور است و زیاد آن مثل مخدر عمل مى‏کند. مى‏توان تخم کاهو را آسیاب کرده و جهت قطع آبریزش بینى و زکام و درد سینه و باز شدن مجارى ادرارى و انزال مورد مصرف قرار داد. مالیدن تخم کاهو جهت رفع سردرد و التیام محل عقرب‏گزیدگى مناسب است ولى زیاده‏روى در مصرف آن موجب ضعف قواى جنسى مى‏شود که مصلح آن مصطکى است. روغن تخم کاهو ورم‏هاى سخت را از بین مى‏برد و اعصاب را تقویت مى‏کند. خواب‏آور بوده و براى آرامش اعصاب و تسکین بیمارى‏هاى عصبى از قبیل صرع مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 346 / درمان با کاسنى و خواص آن ..... ص : 345

حضرت در جاى دیگر مى‏فرماید: «کاسنى تب‏بر است و براى از بین بردن سردرد بسیار مفید است؛ بر شما باد خوردن کاسنى و هرکس دوست دارد نسل یا قدرت جنسى‏اش افزون شود به خوردن آن مداومت نماید».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 346 / درمان با کاسنى و خواص آن ..... ص : 345

ریشه‏ى کاسنى هم براى تمامى تب‏هاى عفونى سودمند است و استعمال آب برگ کاسنى به تنهایى یا به همراه سرکه جهت رفع سردرد مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 346 / درمان با کاسنى و خواص آن ..... ص : 345

دکتر محمّد انورى تفتى محقق و غذاشناس مى‏نویسد: «کاسنى تب‏بر است و نیروى جنسى را زیاد کرده و براى درد مفاصل و سردرد مفید است و خوردن دمکرده‏ى برگ کاسنى به اندازه‏ى 30 گرم در یک لیتر آب، زایمان را آسان مى‏کند».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 354 / فهرست خواص کدو ..... ص : 354

7) براى تسکین سردرد مى‏توانید سر خود را با آب کدو بشویید و یا چند قطره آب کدو در بینى بچکانید.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 368 / درمان با خیار و فواید آن ..... ص : 368

ریختن آب خیار در بینى و بوییدن آن جهت رفع گرفتگى بینى، بى‏حوصلگى و کم‏خونى مفید است. همچنین مالیدن گوشت خیار بر سر جهت رفع سردرد مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 385 / درمان با چغندر و منافع آن ..... ص : 383

اگر ریشه‏ى چغندر را با عسل ممزوج و له کرده و کمى در بینى بکشند، فضولات آن را پاک مى‏کند. خوردن آب برگ چغندر جهت رفع سردرد و دندان‏درد مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 397 / شگفتى‏هاى سبزى تره ..... ص : 396

مصرف تره براى کسانى که مستعد چشم‏درد بوده یا مبتلا به سردرد مى‏باشند مضر است و سبب دیدن خواب‏هاى آشفته مى‏شود.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 406 / مضرات سیر ..... ص : 406

سیر با آنکه خواص بسیارى دارد، باید به حد اعتدال مصرف شود، زیرا استفاده‏ى زیاد از آن در بعضى اشخاص موجب سردرد، ضعف نیروى جنسى، ضعف چشم و عارضه‏ى بواسیر مى‏شود. سیر براى کسانى که اسهال دارند نیز مضر است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 416 / ماهى، روغن ماهى ..... ص : 415

مفاصل، آسم، بیمارى پوستى پسوریازیس، فشارخون، سردرد میگرنى و کولیت‏هاى زخمى را کنترل کند و احتمالا در کاهش ناراحتى آرترواسکلروز یا بیمارى تصلّب چندگانه(MS) مفید است. روغن ماهى، ضدّ التهاب و ضدّ انعقاد و لخته شدن خون است، جزء خوب کلسترول‏HDL را افزایش و ترى‏گلیسیرید خون را کاهش مى‏دهد. همچنین روغن ماهى ممکن است براى کنترل قند خون در بیمارى دیابت نوع دوّم مفید باشد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 418 / درمان با گوشت و دنبه ..... ص : 418

از یکى از اصحاب نقل است که مى‏گوید: به امام کاظم علیه السّلام عرض کردم: خانواده‏ى من گوشت گوسفند نمى‏خورند. پرسیدند چرا: پاسخ دادم آنها مى‏گویند که باعث تشدید و تحریک سودا و سردرد و سایر بیمارى‏ها مى‏شود فرمود: اى سعد اگر خداوند حیوانى را بهتر و عزیزتر از گوسفند مى‏دانست آن را فدیه‏ى اسماعیل قرار مى‏داد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 424 / خواص مغزهاى گیاهى ..... ص : 424

دیوسکوریدوس عقیده داشت گردو سردرد را تحریک و کرم کدو را دفع مى‏نماید. گردو مسکّن دل‏پیچه است و یکى از بهترین داروهایى است که مى‏تواند درد شکم و دردهاى روده‏اى را از بین ببرد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 429 / فهرست خواص درمانى گردو ..... ص : 428

23) جوشانده‏ى برگ درخت گردو درمان‏کننده‏ى سردرد، سرمازدگى و بیمارى‏هاى پوستى است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 457 / خواص بادام تلخ ..... ص : 457

1) بادام تلخ را آسیاب و با سرکه مخلوط کنید ضماد خوبى براى سردرد مى‏باشد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 458 / خواص بادام تلخ ..... ص : 457

11) ضماد ریشه‏ى درخت بادام تلخ مخلوط با روغن گل سرخ، براى تسکین سردرد مفید است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 467 / سیاه‏دانه در طب نبوى و طب الائمه ..... ص : 466

در طب الصادق، امام جعفر بن محمّد علیه السّلام مى‏فرماید: «در سیاه‏دانه شفاى هر بیمارى است. ما از آن براى تب، سردرد، ورم چشم، درد معده و هر درد دیگرى استفاده مى‏کنیم و به‏وسیله‏ى آن از خدا شفا مى‏گیریم».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 468 / کلیات خواص درمانى سیاه‏دانه ..... ص : 467

16- آن را بکوبید و با روغن کنجد مخلوط نموده ضماد نمایید. براى فروکش کردن تاول‏هاى پوست مفید است، براى درمان آبسه‏ها و روماتیسم و ورم گوش و زخم بینى و سردرد مؤثر است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 471 / اثر سیاه‏دانه در اندام‏هاى ظاهرى ..... ص : 471

سر: سیاه‏دانه داروى زکام است به‏ویژه اگر در روغن سرخ کنند. و اگر آن را در وصله‏ى کتان (تکه پارچه‏اى کتانى) بپیچند و بر پیشانى مالند درد سر را از بین ببرد. اگر شبى در سرکه باشد و فرداى آن روز آن را بسایند و بو کشند در علاج سردرد مزمن و کجى دهن بسیار مفید است. «سیاه‏دانه» سبب باز شدن گرفتگى‏هاى پالایشگاه (کبد) است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 472 / کاربرد آن در کشورها و اقوام مختلف ..... ص : 472

در «شبه جزیره‏ى مالایا»؛ سیاه‏دانه مخلوط با داروهاى دیگرى به صورت ضماد براى آبسه‏ها، روماتیسم، ورم گوش و زخم بینى و سردرد مصرف مى‏شود و همچنین از آن محلولى درست مى‏کنند که براى کمپرس بیماران تب‏دار مورد استفاده قرار مى‏گیرد و یا از آن محلولى به صورت غرغره استفاده مى‏شود. از سیاه‏دانه براى ترمیم ضعف بدن و رفع مسمومیت‏هاى خون و در موارد بزرگ بودن کبد، تهوّع، شکم‏درد، یبوست و براى تقویت زنان پس از وضع حمل تجویز مى‏شود.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 473 / فهرست خواص سیاه‏دانه در طب سنتى ..... ص : 472

ضماد آن روى پیشانى براى جلوگیرى از حدّت زکام و رفع سردرد مناسب است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 484 / فهرست خواص طبى ریحان ..... ص : 483

24) اگر دو تا سه قطره اسانس ریحان را روى یک حبه قند بریزید و در دهان بگذارید براى رفع سردرد ناشى از ناراحتى‏هاى سیستم جهاز هاضمه موثر است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 502 / فهرست خواص طبى نعناع ..... ص : 499

36) براى رفع سردرد از کمپرس نعناع استفاده کنید بدین ترتیب که ده قطره روغن نعناع را با یک لیوان آب سرد مخلوط کنید و در یک کاسه بریزید سپس یک پارچه که به اندازه‏ى پیشانى باشد در آن فرو ببرید آب اضافى آن را بگیرید و روى پیشانى و شقیقه‏ها بگذارید تا سردرد برطرف شود.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 503 / درمان با زنجبیل ..... ص : 503

بیل کاتلیب مى‏نویسد: «براى تسکین سریع سوزش دل یک فنجان چاى زنجبیل بخورید به این صورت که نصف قاشق مرباخورى زنجبیل تازه‏ى خرد شده را در یک فنجان آب جوش بریزید و بعد از 10 دقیقه آن را صاف کنید و پس از سرد شدن بنوشید. همچنین با مخلوط کردن زنجبیل و آب داغ مى‏توانید خمیرى بسازید و روى پل بینى و گونه‏ها بگذارید تا سردرد از بین برود».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 517 / درمان با انواع چاى گیاهى ..... ص : 516

نبات. خواص: ضد میگرن و سردرد، تپش قلب، نفخ، آسم، آرام‏بخش، خواب‏آور شب، تقویت حافظه و معده.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 517 / درمان با انواع چاى گیاهى ..... ص : 516

8) چاى زیرفون. طبیعت گرم. طرز تهیه: 1 قاشق غذاخورى در یک قورى+ 2 لیوان آب گرم+ نبات. خواص: مصرف زیاد آن پائین‏آورنده‏ى فشار خون، ضد ناراحتى‏هاى عصبى و تشنج، ضد میگرن‏هاى مزمن، ضد بیخوابى، ضد سردرد، بیمارى‏هاى ریوى، زکام، ضد غلظت خون، ضد استفراغ، روماتیسم، آرتروز، نقرس و سیاتیک. براى خانم‏هاى باردار ممنوع است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 580 / گفتمان امام صادق علیه السلام با ابو حنیفه در مورد قیاس ..... ص : 579

امام فرمود: در سر انسان رگ‏هاى زیادى است زیرا اگر این رگ‏ها نبود سر خالى بود، و هر آینه «سردرد» سریع‏تر ایجاد مى‏شد ولى این مویرگ‏ها و انشعابات زیادى رگ‏ها باعث دورى سردرد مى‏شود.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 643 / در خواص و اهمیت خون ..... ص : 642

بیمارى‏هایى چون عرق النسا یا سیاتیک (کمردرد یا سیاتالژى)، نقرس، درد مفاصل، سردرد، گلودرد خونى، درد چشم، التهاب احشاء، بواسیر و قطع زودهنگام قاعدگى را مى‏توان با خون‏گیرى از رگى که خون به آن میل کرده است درمان کرد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 645 / حالات خون پس از گرفتن ..... ص : 645

______________________________
(1). در احادیث از احساس راه رفتن مورچه بر روى پوست، خالى شدن ناگهانى زیر پا، منگى سر، سردرد، حالت خشونت «قتل ... و عصبانیت»، درد و امتلاء «هپاتیت، اسپلینت»، خونریزى، التهاب و گرسنگى بیان شده است.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 653 / * در بیان ضررهاى حاصل از خارج نکردن خون هنگام نیاز ..... ص : 653

در صورت، تولید جوش و کورک و زخم‏هاى بزرگ، تب‏هاى مداوم، سردرد شدید (جلوى سر)، مننژیت و در اعضاى دیگر (آبله)، طاعون، سرسام، سکته و هموپتزى (بالا آوردن‏

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 659 / فرق انتقال خون با حجامت و فصد ..... ص : 656

مستراح رفتن) یا به پهلوى چپ خوابیدن و یا یبوست. وقتى طحال ضعیف مى‏شود، خون بیشترى را به فیلتر مى‏فرستد و زمانى که فیلتر بیش از حد پر شد، این خون فاسد در بدن پخش مى‏شود و در برخى از نواحى و رگ‏هاى بدن رسوب مى‏کند که درد و ناراحتى و بیمارى‏هایى مثل قولنج و درد کتف و گردن و سردرد و آرتروز و ... موجب مى‏شود. در اینجا اهمّیت حجامت در خارج کردن خون‏هاى فاسد و سموم از بدن فرد روشن مى‏شود و این همان مسأله‏اى است که بر آن تأکید داریم و حجامت را مؤثرترین راه براى پیشگیرى از بیمارى‏هاى مختلف مى‏دانیم.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 693 / درمان انواع تب و لرز ..... ص : 692

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: براى تب و سردرد این را نوشته و بر بازوى سمت راست ببندید.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 711 / درمان جوش و بثورات، زخم‏ها، بیمارى‏ها و خارش‏هاى پوستى ..... ص : 710

ناراحتى و سردرد بودند مى‏فرمود «حجامت کنید».

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 721 / درمان بیمارى‏هاى دهان و دندان ..... ص : 721

پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله فرموده است: «حجامت کردن، سردرد، درد دندان و چرت آلودگى، و کسالت و تنبلى را از بین مى‏برد»

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 728 / علاج درد شکم، روده و معده ..... ص : 728

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: «سیاه‏دانه دواى هر دردى است، از جمله تب و سردرد و چشم‏درد و ناراحتى‏هاى شکم» نیز مى‏فرماید: «سرکه، کرم‏هاى بدن را از بین مى‏برد». روایت شده است: آویشن و نمک، معده را خشک و بوى بد دهان را رفع و آلت تناسلى را محکم مى‏سازد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 753 / درمان صداع و شقیقه(میگرن و سردردهاى حاد) ..... ص : 753

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: «شستن سر با خطمى از سردرد جلوگیرى مى‏کند»

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 753 / درمان صداع و شقیقه(میگرن و سردردهاى حاد) ..... ص : 753

از امام رضا علیه السّلام روایت شده است: کسى که از درد شقیقه مى‏ترسد پس باید ماهى تازه بخورد چه در تابستان و چه در زمستان همچنین آن حضرت مى‏فرماید: «زمانى که قصد دارى وارد حمام شوى و دچار سردرد نشوى قبل از وارد شدن پنج جرعه از آب گرم بنوش» نیز از امام صادق علیه السّلام است که فرمود: «پاهایتان را قبل از خارج شدن از حمام (با آب سرد) بشویید زیرا درد شقیقه را از بین مى‏برد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 753 / درمان صداع و شقیقه(میگرن و سردردهاى حاد) ..... ص : 753

امام باقر علیه السّلام و امام صادق علیه السّلام، زمانى که از حمام خارج مى‏شدند چه در زمستان و چه در تابستان عمامه مى‏بستند و مى‏فرمودند که این عمل از سردرد جلوگیرى مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 753 / درمان صداع و شقیقه(میگرن و سردردهاى حاد) ..... ص : 753

همچنین امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: کسى که مبتلا به سردرد است باید با حنا خضاب کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 754 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: شستن سر با خطمى از سردرد جلوگیرى مى‏کند و فقر را از بین مى‏برد و سر را از موخوره پاک مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 754 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

در طب الائمه، عبد الرحیم قصیر از امام محمد باقر علیه السّلام نقل مى‏کند: اگر کسى سردرد داشته باشد دستش را بر سر بکشد و هفت مرتبه بگوید:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 755 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

از امام رضا علیه السّلام منقول است که ایشان گاهى دستور مى‏دادند براى یکى از خادمان که به تب و سردرد مبتلا شده بود کاسنى بگیرند و امر مى‏فرمود: آن را کوبیده و ضماد آن را بر روى پارچه‏اى قرار داده، روغن بنفشه روى آن بریزند و بر سر بیمار گذارند و مى‏فرمودند این کار تب را به کلى از بین برده و سردرد را درمان مى‏کند.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 755 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: سیاه‏دانه، شفاى از هر دردى است و من آن را جهت تب، سردرد، چشم‏درد و شکم‏درد به کار مى‏برم و هر بیماریى که بر من عارض شود خداوند به واسطه‏ى این گیاه مرا درمان مى‏بخشد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 755 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

امام رضا علیه السّلام از رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله نقل مى‏کنند که فرمود: هرگاه یکى از شما به سردرد یا بیمارى دیگرى دچار شد دستانش را بگشاید و قل هو اللّه احد و معوذّتین (سوره‏ى ناس و فلق) را بخواند و دست‏ها را بر چهره بکشد (به اذن خداى متعال) هر دردى داشته باشد از او رخت برمى‏بندد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 755 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

امام صادق علیه السّلام مى‏فرمود: براى تب و سردرد این دعا را نوشته بر بازوى سمت راست ببندد: بسم اللّه الرّحمن الرّحیم سوره‏ى حمد، معوذّتین، قل هو اللّه احد به‏طور کامل.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 755 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

امام صادق علیه السّلام در مورد صداع و سردرد شدید (میگرن) فرمود این را بخوان:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 756 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

مردى از سردرد به امام صادق علیه السّلام شکایت نمود امام فرمود: دستت را بر موضعى از سر که درد مى‏کند بگذار و فاتحة الکتاب و آیة الکرسى بخوان و بگو:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 756 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

امام صادق علیه السّلام: هرکه به سردرد یا درد دیگرى مبتلا است دستش را بر روى موضع گذارد و بگوید:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 756 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

و نیز از ایشان است که فرمود: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله هرگاه کسالتى پیدا مى‏کردند یا چشم‏زخمى به ایشان مى‏رسید و یا مبتلا به سردرد مى‏شدند دست‏ها را گشوده و فاتحة الکتاب و معوذتین (سوره ناس و فلق) را مى‏خواندند بعد دستشان را بر صورتشان مى‏کشیدند و به این ترتیب دردى که به ایشان راه یافته بود از ایشان رخت مى‏بست.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 756 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

از امام رضا علیه السّلام در مورد سردرد منقول است: با حنا خضاب شود.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 757 / علاج سایر بیمارى‏هاى سر ..... ص : 754

همچنین روایت شده که هرکس سردرد دارد وقتى به حمام رفته و به آب گرم دسترسى دارد هفت مشت آب گرم بر سرش بریزید و بگوید: بسم اللّه الرّحمن الرّحیم لا حول و لا قوّة الّا باللّه العلیّ العظیم ان شاء اللّه درد او برطرف مى‏گردد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 757 / حرز قلنسوه ..... ص : 757

در دوران رسالت رسول اعظم صلّى اللّه علیه و آله نجاشى پادشاه حبشه به سردرد مبتلا شد و به پیامبر اعظم اسلام صلّى اللّه علیه و آله از درد و ناراحتى خود نوشت: پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله براى وى این حرز را فرستادند و او آن را داخل کلاهش نهاده و دوخت و همین حرز موجب تسکین درد و زایل شدنش گشت و آن دعا این است:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 757 / حرز قلنسوه ..... ص : 757

در مصباح کفعمى از امام رضا علیه السّلام براى سردرد منقول است که دستت را بر روى موضع درد گذار و هفت مرتبه بگو: أعوذ باللّه الّذى سکن له ما فی البرّ و ما فی السّماوات و ما فی الارض و هو السّمیع العلیم این دعا را براى گوش‏درد هم مى‏توانید بخوانید ان شاء اللّه شفا مى‏یابید.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 757 / حرز قلنسوه ..... ص : 757

از امام حسن عسکرى علیه السّلام در مورد سردرد منقول است: بر کاسه‏اى از آب این آیه را

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 758 / حرز قلنسوه ..... ص : 757

داوود رقى نقل مى‏کند: خدمت امام صادق علیه السّلام رسیدم مردى خراسانى به نزد ایشان آمده به حضور ایشان شرفیاب و سلام نمود و سپس در مورد مسأله‏اى دینى سؤال کرد. امام علیه السّلام شروع به تفسیر و توضیح نمود. بعد آن مرد گفت: اى پسر رسول خدا! از زمانى که از خانه‏ام خارج شدم همواره سردرد دارم. فرمود: همین حالا به حمام برو نخست پیش از آنکه کارى کنى، هفت مشت آب گرم بر سر بریز و هربار نام خداوند متعال را بیاور، ان شاء اللّه بعد از این دیگر سردرد نخواهى داشت.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 759 / حرز قلنسوه ..... ص : 757

یاران از درد خود نزد امام شکایت برد و گفت: اى پسر رسول خدا! اهل و خانواده‏ام به این درد بسیار دچار مى‏شوند. امام فرمود: کدام درد؟ گفت: سردرد. امام علیه السّلام فرمود: کاسه‏اى آب تهیه کن و بر آن بخوان این را: أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْ‏ءٍ حَیٍّ أَ فَلا یُؤْمِنُونَ. سپس آب را بنوش: ان شاء اللّه آسیب و دردى متوجه شما نمى‏گردد.

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 812 / شیوه‏هاى افزایش قدرت جنسى ..... ص : 811

در طب الائمه آمده است: معجونى وجود دارد که براى ازدیاد میل جنسى و قوه‏ى جماع مفید است، سستى و برودت مفاصل را به کلى از میان مى‏برد، براى درد لگن خاصره و شکم و درد مفاصل نافع است. و براى کسى که بول کردن براى او دشوار گشته و کسى که قادر به حبس بول نیست مفید است و همچنین براى قلب و نفس‏تنگى، بیمارى و ابتلاء به کرم شکم مفید است. دل را صفا مى‏بخشد، اشتهاآور است، مسکّن سینه‏درد و زردى چشم و زردى رنگ و یرقان و کثرت عطش مى‏باشد. نیز براى کسى که به چشم‏درد، سردرد، نقصان و کمى حواس، و تب و لرز مبتلا است و براى هر درد قدیم و جدید، سودمند و مجرب بوده و نوشیدن حتى یک مثقال آن بسیار مؤثر مى‏باشد. امام معصوم علیه السّلام، فرمول و مصرف آن را تأکید فرموده است:

دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام / 852 / درمان‏هاى کلى و عمومى ..... ص : 838

و اگر پنج ماه بر آن بگذرد روغن بنفشه تهیه کرده و به اندازه‏ى نصف یک عدس از این دارو را با این روغن مخلوط نموده و در بینى کسى که دچار سردرد شدید است مى‏ریزند. سودمند خواهد بود.

مسائل مستحدثه پزشکى / ج‏2 / 146 / قلمرو حجیت حدیث ..... ص : 146

(6). بابى درباره حجامت شقیقه و ارتباط آن با سردرد.

مسائل مستحدثه پزشکى / ج‏2 / 168 / دسته سوم ..... ص : 167

شتر به دیگران مى‏داد یا به آنان توصیه مى‏کرد. او همچنین شیوه‏هاى گوناگونى از درمان را به کار مى‏گرفت یا بدان توصیه مى‏فرمود، چنان‏که براى نمونه، آن‏سان که در حدیث آمده، حجامت مى‏کرد یا انفیه استعمال مى‏کرد. حجامت آن حضرت نیز بر روى سرانجام مى‏یافت و گاه محلّ آن شکاف کوچکى بود که بر سر آن حضرت وجود داشت. بنا بر حدیث، چون سردرد آن حضرت شدت یافت، هفت مشک پر از آب را بر زخم او مى‏ریختند. همان گونه که در حدیث آمده چون کسى زخمى مى‏شد قدرى خاکستر حصیر بر زخم او مى‏نهاد تا خون‏ریزى متوقف شود، هم آمده است که آب دهان را با خاک در مى‏آمیخت و به عنوان دارو به کار مى‏گرفت.

مسائل مستحدثه پزشکى / ج‏2 / 197 / گونه دوم: احادیث غیر ناظر به تشریع ..... ص : 195

نخست جاى خواهند داشت که جنبه‏اى از تشریع و تعبد دارند؛ اما اگر احادیثى که حاکى از چنین نسبتى است وجود نداشته باشد، یا آن دسته از احادیث درست نباشند و در نتیجه چنین نسبتى در میان نباشد احادیث سفارش به حجامت در گونه دوم، یعنى آنچه رویکرد تشریعى ندارد جاى خواهند گرفت. از آن جمله است احادیث گوناگونى که مى‏گوید حجامت خون چرکین را از بدن مى‏برد، یا چشم را بیناتر مى‏کند، یا رطوبت را از مزاج مى‏گیرد و یا براى سردرد و دندان درد یا غلبه بر حالت خواب‏آلودگى بر شخص یا دیوانگى سودمند است.

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 96 / الف) چشم‏پزشکى ..... ص : 96

نسل‏هاى بعد بر پایه کوشش پیشینیان توانستند بیمارى‏هاى مزمن چشم را درمان کنند. آب سبز، با عنوان «سردرد مردمک»، تاول قرنیه یا ملتحمه و نیز «رشته مروارید» یا جوش‏هایى که بر قسمت سفید مردمک چشم پیدا مى‏شود، اول بار در آثار دانشمندان اسلامى آمده است. عمل ختنه ملتحمه نیز که فورنارى در سال 1862 میلادى آن را یک روش درمانى جدید معرفى کرد، در واقع احیاى روشى بود که مسلمانان قرن‏ها پیش از آن ابداع‏

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 117 / بیمارى چشم ..... ص : 116

اگر همراه چشم‏درد، سردرد بود، اول سردرد را باید معالجه کرد و آنگاه به علاج چشم پرداخت. اگر پاکسازى نتیجه نداد، باید دانست که چشم، سرد مزاج است، یا اینکه ماده بدخیم در طبقه‏هاى چشم است و بیرون نمى‏آید و یا آنکه مغز دچار ضعف و ناتوانى شده و مواد را از جاى دیگرى به جز راه طبیعى به چشم سرازیر مى‏کند.

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 151 / بابونه ..... ص : 150

بابونه رومى خاصیت بازکنندگى داشته و غلظت را به لطافت تبدیل مى‏کند. از آن روى که قوت سست‏کنندگى دارد، ورم‏هاى گرم و ورم سخت داخلى را فرونشاند و تصلبات کم را نرم کند همچنین کشیدگى مفاصل را نرمى دهد و همه اندام‏هاى عصبى را تقویت کند و خستگى را بهتر از هر دارویى رفع نماید. این گیاه مغز را تقویت نموده و در مداواى سردرد سرد نیز مؤثر است و سر را از مواد ناسازگار تخلیه مى‏کند. همچنین زخم‏هاى دهان را برطرف سازد و ضماد آن، جوش ترکیده چشم را شفا دهد و در مداواى رَمَد و تیرگى و جوش و خارش و جرب چشم نیز کارگر افتد. این گیاه، خون را از سینه پاک مى‏کند و یرقان را از بین مى‏برد. هر نوع بابونه به خصوص بابونه‏اى که گل ارغوانى دارد، در بیرون آوردن سنگ مثانه مؤثر

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 158 / حنا ..... ص : 158

خواص درمانى: حنا و آب «کندش» را بر موى بیندازند تا سرخ‏رنگ شود. این گیاه نوعى گدازندگى و گیرندگى دارد و بادشکن است و دهانه رگ‏ها را باز مى‏کند. روغن حنا بسیار گرمى‏بخش و نرم‏کننده است و آب‏پز آن نیز در علاج سوختگى مؤثر بوده و همچنین ورم گرم و ورم پره بینى را مى‏خشکاند. حناى تنها یا با مرهم موم و روغن گُل، براى معالجه استخوان شکسته سودمند است و درد پى‏ها را تسکین مى‏دهد. روغن حنا خستگى را برطرف مى‏سازد و پى‏ها را نرم مى‏کند. اگر حنا و سرکه را بر پیشانى بمالند، سردرد تسکین یابد. این گیاه در علاج زخم دهان و جوش‏هاى زبان نافع است و درد زهدان (رَحِم) را درمان مى‏کند.

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 163 / دارچین ..... ص : 161

مالیدن روغن آن به پلک چشم براى رفع پریدن آن نافع است. ضماد آن نیز براى عقرب‏زدگى و رعشه و رفع تب و لرزهاى بلغمى و سودایى و تسکین بواسیر مفید است. روغن آن بسیار گرم و خشک است و براى سنگینى سر و سردرد و دردهاى رَحِمى فایده دارد. قطره آن براى رفع سنگینى گوش و خوردن آن نیز براى تقویت هاضمه و تحلیل نفخ و گاز معده و رفع یرقان و بواسیر مؤثر است.

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام (ویژه علوم پزشکى) / 242 / 3. على بن عباس اهوازى ..... ص : 240

نظامى عروضى در چهار مقاله، داستانى شگرف از طبابت على بن عباس نقل مى‏کند که وى چگونه در شیراز سردرد شدید حمال قوى هیکلى را با خون آوردن بینى و گشودن مجارى سینوسى او درمان کرد.

تاریخ نگارش هاى عربى / 376 / 145/ رازى/ 2148 ..... ص : 374

نظرات هیرشبرگ هم از جهت چشم‏پزشکى، به همین ترتیب، بسیار آگاهى‏بخش است. وى به این نتیجه مى‏رسد که اغلب مفاهیم مربوط به چشم‏پزشکى، داروها، جراحى‏هایى که عرب‏ها در این زمینه مى‏دانسته‏اند- ولى البتّه نه همه‏ى آن‏ها- در الحاوى رازى آمده‏اند. وى اشاره‏اى دارد به اینکه فصل اول مربوط به التهاب چشم داراى جملات درخشانى است؛ مثلا به کار بردن داروهاى بى‏حس‏کننده «در مورد درد شدیدى که پس از التهاب چشم عارض مى‏شود، بیشترین فایده را دارد؛ منتهى باید از استعمال درازمدت آن خوددارى ورزید» (کتاب راهنما، 2/ 103). «تجربه‏هاى شخصى رازى و مشاهدات وى در بیمارستان‏ها چشم‏گیر است. براى درمان شپشک پلک چشم مرهم جیوه (...) توصیه مى‏شود. آب مروارید در سوراخ عنبیه بین آن و زجاجیه قرار دارد. هرگاه اختلال دید ناشى از مغز باشد با سردرد و وزوز گوش همراه است؛ هرگاه از عصب بینایى باشد، مردمک گشاد و آن چشم دیگر بسته مى‏شود؛ اگر هیچ‏کدام از این دو در کار نباشد، پس بیمارى در خود چشم است و باید مردمک را معاینه کرد» (همان، 103). در بین شرح‏هاى مربوط به عمل‏هاى چشم که در الحاوى آمده به عقیده‏ى هیرشبرگ مهم‏تر از همه زدودن سبل، به کمک یک پر بلند، عمل کردن رشد بى‏رویه‏ى پلک، آب مروارید، به روش آنتیلوس است؛ بیرون کشیدن آب مروارید، به طریقه‏ى آنتیلوس، و خارج کردن آب مروارید به کمک لوله‏اى شیشه‏اى؛ سوزاندن مجراى اشک به روش خاص خود و سوراخ کردن آن (...)؛ عمل بیمارى کم‏مویى و پرمویى و به داخل برگشتگى پلک چشم نیز بسیار مهمند.

تاریخ نگارش هاى عربى / 405 / 145/ رازى/ 2148 ..... ص : 374

1. فصل سردرد حاصل از تب ( «الصداع من الحرارة»).

تاریخ نگارش هاى عربى / 460 / 196/ ابو سهل سجزى/ 2199 ..... ص : 459

متکى است به کنّاش‏هاى آهرون (نک: پیش از این، ص 237)، جورجس (با تفسیر ابو یزید صهاربخت)، یوحنا ابن سرابیون و دیگران. «کتاب متشکل است ... از چهار «مقالات» و هرکدام از آن‏ها از شمارى «رسائل». اولین «مقاله» مشتمل است بر 11 «رساله»، که از آن میان رساله‏ى نخستین (درباره‏ى سردرد) از یک «فصل» و 27 «انواع» مرکب است» (دیتریش، همان).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 8 / مقدمه ..... ص : 7

مردم از روى ترس و احتیاج براى ساحرطبیبان اهمیت فوق العاده‏اى قائل بوده‏اند. ساحرطبیب گاهى با جرئت تمام اقدام به جراحى‏هاى فوق العاده خطرناک مى‏نموده است به طورى که در اکتشافات باستان شناسى جمجمه‏هائى از دوران پیش از تاریخ به دست آمده که عمل جراحى را بر روى کاسه سر نشان مى‏دهد. این عمل با متدهاى سنگى انجام مى‏گرفته است، به نظر مى‏رسد که این عمل به منظور خارج نمودن ارواح خبیثه که از نظر آنها موجب بیمارى صرع و سردرد مى‏گردیده انجام مى‏شده است. بشر اولیه همچنین شکسته‏بندى مى‏نموده و استخوانها را جا مى‏انداخته است.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 64 / 121 - edoC خانق النمر(رازى) L sullepaN mutinocA ..... ص : 63

اکونیت ناپل، اکونیت شلغمى، آکونیتوم ناپلوس ... چون به مقدار کم استعمال شود از عوامل مدره و معرقه محسوب مى‏گردد و در دفع سفلیس مزاجى و رماتیسم مزمن و اموروز و اختلالات سرطانى و استسقاء از اثر آن تمجید کرده‏اند ... در دفع نور الژیهاى صورتى کونژسیونى آن را قوى الاثر دانند و نیز اکونیت را در صداع [سردرد-Head ache ] عصبانى و در رماتیسم حاد و مزمن و ورم حلق و برنشیت و سیاه‏سرفه و حمّاى وضع حملى‏ 2* استعمال مى‏نمایند ... بخصوص در اعیا 3* و حماى نزله‏ 4* گریپ و ورم حلق و نزله حاد ریه و رماتیسم مفصلى و عضلانى مخصوصا اگر این رماتیسم با فى الجمله حمائى [تب‏] همراه بود ... و در نورالژى رماتیسمى و نقرس و در حمیات بثورى از قبیل سرخجه و آبله و اسکرلتین و سوت میلیر و بنات اللیل‏Banatolleyl [کهیرNettel -rash ] و حمره ... (پزشکى‏نامه 97)، آقونیطون، تاج الملوک ... (شلیمر 16) قاتل النمر، بیش موش بیشا، اقونیطون، بیش موش بیش (معجم المصور 16) فلور ایران جلد 8 ص 5، معجم الاعشاب 380، معجم الطبى 66 گیاهان داروئى جلد 1 ص 8) آقونیطون نام ریشه گیاه در عطاریها (امین. گیاهان سنتى 21).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 71 / 171 - edoC پشموک ssuJ atanal avreA ..... ص : 71

کلیه قسمتهاى گیاه اثر مدر دارد و از ریشه آن در طب عوام به عنوان آرام‏بخش و رفع سردرد استفاده مى‏شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 81 / 227 - edoC لبخ(رازى) htneB(dlliW) kebel aizziblA ..... ص : 81

لبخ درختى است در شهر انصنا، شهر ساحران [ساحران فرعون‏] از صعید مصر به بزرگى درخت چنار که داراى میوه سبز است میوه آن شیرین مانند خرما ولى بدطعم که براى درد دندان سودمند است ... (تت صیدنه عز ش 938). ابن سینا آن را در حرف الف ذکر نموده و مى‏نویسد: اللبخ، مى‏گویند سدر است من مى‏گویم چون نام این لبخ است سزاوار این بود که در باب لام ذکر شود [رازى نیز آن را در حرف الف آورده است‏] پاشیدن پودر خشک‏شده این درخت بر اندام یا محل خون‏ریزى موجب بند آمدن خون مى‏گردد ... (تت قانون عب 261) ... در داخل میوه آن هسته‏اى است که مردم مصر بر این گمان مى‏باشند که خوردن آن ایجاد کرى مى‏نماید ... (ابن بیطار 92) ... برحسب محل خون‏ریزى خوردن و پاشیدن گرد خشک شده [برگ‏] آن خون‏ریزى را قطع مى‏نماید و خوردن آن درد دندان را تسکین مى‏دهد و در کتب قدیم آمده است" که پیامبرى نزد خدا از درد دندان شکایت کرد وحى بر او نازل شد که لبخ بخور" ضماد آن تقویت کننده مو و طلاء آن با شراب از بین‏برنده ورم و ضماد آن بالادن‏]Ladanum[ رزین حاصل ازCistus ladanifrus L و]Cistus creticus L و مورد وثى [خلع جزئى، دررفتگى ناقص مفصل‏]Subluxation of joint و رض [کوفتگى مفصل‏]Contusion of joint و شکستگى استخوان آن را به سرعت بهبود مى‏بخشد و دود آن گزندگآن را دور مى‏کند و آن ایجاد سردرد و خوردن هسته آن سنگینى‏

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 86 / 250 - edoC حاج(رازى) L murolemac igahlA ..... ص : 85

حاج که در کتاب الحاوى آمده است ترجمه نام گیاهى است که دیوسکورید آن را ارتقى [صحیح: اریقى‏] نامیده و آن در اندلس به خلنج معروف است و در حرف خاء معجمه ذکر آن نموده‏ام و آن حاج و نیز از انواع آن نیست. حاج گیاه خاردارى است که در شام و مصر به عاقول معروف است ... بعضى از مردم موصل به من گفته‏اند که عصاره آن بیاض العین [بیاض، بیاضه فى العین، غفاه‏Leukoma لکه سفید روى قرنیه‏] را مى‏زداید و نیز در تارى و برودات [جمع برد: رطوبت غلیظى است که منجمد و متحجر گردد در پلک چشم و رنگ آن مایل به سفید مى‏باشد ... فرهنگ مخزن‏] چشم از آن استفاده مى‏کنند ... رازى در جاى دیگر گوید چکاندن سه قطره عصاره تهیه شده از کوبیده برگ خشک خارشتر در بینى و یک ساعت پس از آن استنشاق روغن خالص بنفشه در سردرد مزمن موثر است (ابن بیطار ج 2- ص 3).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 99 / 273 - edoC بصل(قرآن مجید) L apec muillA ..... ص : 99

مالیدن مخلوط آن با سرکه و قرار گرفتن در تابش آفتاب در ککمک و مخلوط آن با نمک و توتیا در جرب چشم‏ 5* و مالیدن آن با نمک در انیطس‏ 6* و زخم ایجادشده در کف پا بواسطه کفش، و چکاندن قطره آن در کمى شنوائى و وزوز کردن و چرک گوش موثر است. مالیدن آن در طاسى موجب رویش مو مى‏شود زیاده‏روى در مصرف آن ایجاد سردرد و لیثرغس‏ 7* مى‏نماید و پخته شده آن شدیدا پیشاب را زیاد مى‏کند (تت کتاب دیاسقوریدوس م- 2 ص- 209).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 103 / 278 - edoC کراث L murroP muillA ..... ص : 103

ابن سمحون گوید: کراث نبطى کراث المائده است ... رازى گوید بازکننده اشتها و کمک‏کننده به قوه باه است، براى مزاجهاى گرم مناسب نیست و بیمارى رمد]Conjuctivit[ و سردرد را تسریع مى‏نماید ...

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 112 / 297 - edoC صبر lliM anacirfa eolA ..... ص : 112

حبى که از آن باراتینح و آب و عسل تهیه مى‏شود عمل دفع روده را آسان مى‏سازد و سه درهم‏ 5* آن کاملا معده را پاک و اگر با سایر مسهل‏ها مخلوط شود زیان آنها را کم مى‏نماید و ریختن پودر آن بر جراحات باعث بهم آمدن زخم و بهبود و جلوگیرى از گسترش زخم مى‏گردد. مالیدن مخلوط آن با شراب شیرین در ترک‏خوردگى نشیمن و دانه‏هاى بواسیر نافع و خون‏ریزى بواسیر را قطع نموده و عقربک ناخن را بهبود مى‏بخشد. مخلوط آن با عسل خون‏مردگى و کبودى زیر چشم و جرب چشم‏ 6* را بهبود و خارش چشم و گوشه چشم را آرام مى‏سازد و اگر آن را با سرکه و روغن گل مخلوط نموده و بر پیشانى و شقیقه بمالند سردرد را تسکین مى‏دهد، مخلوط آن با شراب از ریزش مو جلوگیرى مى‏کند 7* و در ورم ماهیچه‏هاى اطراف زبان و لثه و سایر قسمتهاى دهان موثر است ... (تت دیاسقوریدوس م- 2 ش 22).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 128 / 333 - edoC خطمى L silaniciffo aeahtlA ..... ص : 127

بهترین وى سبز کوهى بود که گل وى سفید بود ... صداع شقیقه [سردرد میگرن‏] را ضماد کردن نافع بود و این مولف گوید اگر لعاب خطمى را بگیرند و با عسل و روغن گاو زنى را دهند که دشوار زاید آسان زاید ...

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 135 / 355 - edoC بقله الیمانیه nosrehcsA(lliV) sirtsevlys. rav. L snazicearg suhtnaramA ..... ص : 135

در ورمهاى گرم آن را ضماد مى‏کنند و ضماد ریشه آن در شهدیه‏ 8* و مخلوط عصاره آن با روغن گل در سردرد ناشى از آفتاب‏زدگى سودمند است ... (تت قانون عب 268). نباتى است آبى‏ 9* در آن بیشتر است ... (اغراض 589). به عربى آن را صدح و در اندلس بلیطه مى‏نامند و آن یربوز 10* است و نیز جرموز 11* و کسنج نامیده مى‏شود و نوعى از آن را رجل الجراد مى‏نامند (شرح اسماء م- 53). بقله الیمانیه، بقله العربیه، یربود، جربوز است و مردم اندلس آن را به نام بلیطس مى‏شناسند ... (تت جامع مفردات ج 1- 103).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 143 / 385 - edoC حماما L nomadrac mumomA ..... ص : 143

از انواع هل آنچه سفیدرنگ و یا به سرخى متمایل و بدون پیچ‏وخم و صاف و غلاف میوه پر از دانه بشکل خوشه کوچک، سنگین، خوش‏بو و تند که زبان را بگزد و یکرنگ و یکنواخت باشد بهتر است. آمومن گرم و خشک و قابض و خواب‏آور است چنانچه آن را بر پیشانى ضماد کنند سردرد را آرام مى‏نماید ضماد آن ورمهاى گرم را تحلیل مى‏برد ضمنا مخلوطى از جوشانده حماما و بادروج بر گزیدگى عقرب سودمند است. ضماد آن با زبیب در ورم گرم چشم و ورم احشاء سودمند است شیاف رحمى آن و یا نشستن در جوشانده آن درد رحم را تسکین مى‏دهد. حماما جگر را تقویت نموده و براى مبتلایان به نقرس سودمند است ... (تت دیاسقوریدوس م 1- ش 12 ص 24).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 144 / 385 - edoC حماما L nomadrac mumomA ..... ص : 143

غافقى گوید، جالینوس در شرح فصول بقراط گفته است حماما گرم و لطیف است سردرد مى‏آورد همچنانکه اغلب افاویه‏ 4* سردرد مى‏آورند، بدیغورس گفته است که خاصیت آن از بین‏برنده نفخ و پاک کردن معده و تقویت جگر است ... (تت جامع مفردات ص 30). حماما امامومن و امومن گویند و بشیرازى ماهلو خوانند ... (اختیارات 127). اگر آن را با یک ششم وزنش دارچین عرق کشیده با عسل مخلوط نمایند و در آفتاب بگذارند قوى‏تر از خمر عمل مى‏کند ... (تت تذکره 127). قوت حماما تا هفت سال باقى مى‏ماند ...

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 146 / 392 - edoC قافله کبیر csoR ateugelem mumomA ..... ص : 146

غافقى گوید آن از ادویه‏جات است نوع کبیر را قاقله ذکر و هیل مى‏نامند و آن دانه‏اى است بزرگتر از نبق که به مقدار کم دنباله و پوست دارد در داخل آن حب کوچک به شکل مربع، معطر و چرب قرار دارد آن را از سرزمین یمن مى‏آورند و تند و زبان را مانند کبابه مى‏سوزاند ... تنفس را خوش‏بو مى‏کند، محلل، قابض و مقوى و کمک‏کننده به عمل گوارش و در تهوع و استفراغ موثر است به‏ویژه اگر آن را با دنباله و پوست و با آب انارین مصرف نمایند در درد کبد، سردرد، انسداد کبد هنگامى که سه روز باندازه یک درهم از آن بنوشند همچنین براى سنگ کلیه هنگامى که با بذر قثاء و خیار به اندازه مساوى مخلوط و دو درهم از آن با سکنجبین خورده شود در صرع و حالت اغماء و به بینى کشیدن آن تا آمدن عطسه و همچنین در سردرد مفید است ... (تت جامع مفردات جلد 3 ص 2). قابض، محلل، مقوى است ... مقدار خوراک وى یک درم بود ... (اختیارات 325).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 163 / 448 - edoC اناغورس L aditeof siryganA ..... ص : 163

اناغیرس که آن راAnagyron [معرب آن اناغرن‏] وAkopon [معرب آن اقبن‏] مى‏نامند گیاهى است که برگ و شاخه‏هاى آن به اغنیس‏ 1* شباهت دارد و بلندى آن تا حد درخت مى‏شود با بوى سنگینى و گل آن شبیه به گل کلم و میوه [دانه‏] آن در غلاف مستطیلى است و بشکل کلیه و مختلف الالوان و سخت و رسیدن آن بهنگام رسیدن انگور است. ضماد برگ تازه گیاه در آماس‏هاى بلغمى‏ 2* سودمند است و اگر به اندازه دو درخم از آن با شراب غلوقن‏ 3* خورده شود در آسم، اخراج مشیمه‏ 4* و جنین، و جهت زیاد کردن خون قاعدگى و تناول آن با شراب در سردرد سودمند است و آویختن آن به زنان آبستن موجب آسان شدن و سرعت بخشیدن زایمان مى‏شود و باید بعد از تولد کودک آن را باز کنند افشره ریشه‏

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 164 / 448 - edoC اناغورس L aditeof siryganA ..... ص : 163

حب الکلى دانه‏اى است مانند ترمس‏ 6* که در وسط طول آن خطوط است اثر درمانى آن تا سه سال باقى مى‏ماند و آن در دوم گرم و در اول خشک است خوردن آن، خارج‏کننده سنگ کلیه، بلغم و خون نفاس است و ضماد رقیق آن و بخور دادن با آن در خون‏مردگى و سردرد سودمند مى‏باشد چنانچه آن را مدت یک هفته بر ران چپ بیاویزند و هفت روز از آن خورده و بخور دهند در خارج کردن مشیمه و جنین مجرب است، آن ایجاد افسردگى و استفراغ مى‏کند مصلح آن روغنها و مقدار خوراک آن دو درهم است (تت تذکره 114).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 190 / 526 - edoC بابونه رومى. L silibon simehtnA ..... ص : 189

ماده‏ها را تحلیل کند، مسام‏ها را فراخ کند، مغز را قوى کند و همه اندامهاى عصبانى را و روغنش نیز سختیها را نرم کند و بادها که در اندامها استاده بود ببرد و سپرز را زیان کند لرز و تشنج را منفعت کند و هر دردى که اندر رحم بود ببرد [تلخیص از الابنیه 56]. اخوینى آن را با نام بابونه آورده است و در بابهاى صداع [سردرد]، شقیقه [میگرن‏]. سرسام، مانیا، فالج، لقوه، وجع الاذن [گوش‏درد]، ذات الجنب، جشاء [آروغ ترش‏] آماس کلیه و مثانه، آماس رحم، درد مفاصل، عرق النساء، حمى یوم‏ 9*، حمى دق‏ 10*، ابیالوس و زمهریرى‏ 11* ترکیباتى را تجویز مى‏نماید که بیشتر به شکل لوسیون، حمام، روغن مالیدنى، تنقیه است ... (هدایه المتعلمین- 224، 231، 236، 242، ...)

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 192 / کاربرد امروزى گیاه: ..... ص : 192

گیاه داراى اثر آنالژزیک مى‏باشد و در موارد دردهاى عادت ماهیانه، میگرن، سردرد، درد به هنگام دندان درآوردن اطفال، نورالژى‏ها بکار مى‏رود. در اسپاسمهاى روده، کولیکهاى هپاتیک، قطع عادت ماهیانه با منشاء عصبى، اختلالات یائسگى، دپرسیون و کریزهاى عصبى و نیز از خارج در آماس ملتحمه چشم، التهابات جلدى، اکزما، کورک، جوش، خارش، دردهاى رماتیسمى و نقرس نیز از آن استفاده مى‏شود که همان موارد استفاده در طب سنتى مى‏باشد.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 211 / انواع و خواص درمانى از نظر پزشکان قدیم: ..... ص : 211

رازى آن را اغالوجن نامیده‏ 7* است و اخوینى در باب استسقاء مى‏نویسد:" من بسیار علاج کردم این نوع [استسقاء لحمى- خیز عمومى انساج‏] را به گلنگبین، عود هندى و مصطکى" همچنین وى عود را در استسقاء طبلى‏Tympanit ، فالج، سردرد، سوء مزاج، اشتهاى کاذب‏ 8*، اسهال، اسهال خونى‏Hectic fever ، 9*، سنکوپ‏Syncop ، 10*،Ague intermitent fever ، 11* تجویز مى‏نموده و ترکیباتى را ارائه داده است (هدایه المتعلمین 222، 258، 347، 373 ...) هروى مى‏نویسد عود گرم و خشک است در درجه دوم و چند گونه است بهتر و گرم‏تر از او هندى بود و سپس هندى قمارى (الابنیه 228) 12* و ابو ریحان مى‏نویسد به هندى آن را اگر و به رومى الوإس‏Aloes و عود هندى را عود بنگالى نیز نامند سپس از انواع آن علاوه بر آنچه پیشینیان وى ذکر نموده‏اند انواع صنفى‏ 13*، صنفیرى، چندرانى‏ 14*، جرانى، مندلى‏ 15* بادبیزنى، سمندورى‏ 16* و قاقلى‏ 17* را نام مى‏برد (تت صیدنه عپ 53، ترجمه ش 556 صیدنه عز 443). ابن سینا مى‏نویسد: بهترین عود مندلى مى‏باشد که از هندوستان مى‏آورند و در مرکز هندوستان عمل مى‏آید پس از آن عود هندى است بوى آن ثابت و براى قرار دادن آن بین البسه براى رفع شپش بهتر است و نوع سمندورى که از سفاله هندوستان مى‏آورند و در مرتبه‏هاى بعدى عود قاقلى، عود برى، عود قطعى‏ 18* و عود چینى یا قشمورى‏ 19* که تر و شیرین مى‏باشند قرار دارند و از اینها پست‏تر عود جلایى، مانطائى‏ 20* لواتى‏ 21* و مریطانى‏ 22* مى‏باشد، به‏طور کلى هر عودى که زودتر در آب ته‏نشین شود بهتر است.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 217 / 579 - edoC ارالیا L asomecar ailarA ..... ص : 217

گیاهى است که در اتازونى و هند رویش دارد و در فارماکوپه اتازونى وارد مى‏باشد. در هند هموپاتها آن را داروى بسیار خوبى براى آسم مى‏دانند و دکتر آلسن مى‏گوید براى کسانى که نمى‏توانند در مناطق مرطوب زندگى نمایند و یا روزهاى بارانى به راحتى نفس بکشند همچنین در تب یونجه‏Hay -fever که معمولا منجر به برونشیت و آسم مى‏گردد سودمند است. همچنین آن را در سردرد، دندان‏درد، پائین‏افتادگى مقعدProlapsus ani مصرف مى‏نمایند. در اتازونى براى آن خاصیت نیرودهنده قائل مى‏باشند.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 217 / خواص درمانى: ..... ص : 217

دیوسکورید ذیل عنوان قوماروس‏ 1* مى‏نویسد: بعضى آن را قاماریون نامیده‏اند و آن به درخت به شباهت دارد و میوه آن را ماماقولا 2* گویند و هنگام رسیدن به رنگ یاقوت سرخ درمى‏آید چون جویده شود تفاله آن مانند کاه در دهان باقى مى‏ماند و آن براى معده زیان‏بخش و موجب سردرد مى‏شود (تت دیاسقوریدوس م 1- ش 136 ص 116). جالینوس در هفتم گوید برگ و میوه آن قابض و براى معده زیان‏

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 249 / ترکیبات شیمیائى: ..... ص : 249

از گل‏ها در موارد ناراحتى‏هاى هضمى با منشاء صفراوى، استفراغ، سردرد، باد سرخ و از اسانس آنکه از تقطیر گل‏ها به وسیله بخار آب حاصل مى‏گردد علاوه بر مصارف آن در عطرسازى در تاکیکاردى، فشار خون، عفونتهاى روده، وجود ترشحات چرکى، سردى و ناتوانى جنسى استفاده درمانى به عمل مى‏آید.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 250 / 626 - edoC قیصوم ذکر L munatorba aisimetrA ..... ص : 249

قاعده‏آور است مالیدن ممزوج شده با روغن در تب چهار یک‏ 4* سودمند است و از آمدن لرز جلوگیرى مى‏کند و در سردرد مزمن و آبله‏ 5* موثر مى‏باشد و اگر زن در آب جوشانده آن به‏نشیند موجب باز شدن دهانه رحم مى‏شود، سنگ کلیه و مثانه را خرد مى‏کند و در زکام سودمند و بینى را باز مى‏کند (الابنیه 251). اخوینى در باب حمى یوم‏ 6* مى‏گوید" چون نوبت تب بگذرد به آبزن‏ 7* اندر باید نشستن که اندر آن آبزن این داروها جوشانده بود بابونه، اکلیل الملک، شبت و قیصوم" (هدایه 649).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 260 / خواص درمانى: ..... ص : 260

از گل‏ها در موارد رماتیسم مفصلى، گاز روده، سردرد و به عنوان ضدعفونى‏کننده و حشره‏کش و از اسانس آن براى دفع کرم روده استفاده مى‏شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 262 / تاریخچه و کاربرد آن در طب سنتى: ..... ص : 261

شیح ... نوع سومى از شیح نیز هست که آن را سرینون الارمنى الاصفر 7* مى‏نامند و حکیم دانشمند دیوسکورید گوید بعضى این نوع را ساریفون نامند و آن شیح مى‏باشد و آن را افسنطین بحرى مى‏نامند میوه این گیاه به دست مى‏چسبد و مانند ابهل زردرنگ مى‏باشد و پر از دانه است، خاکستر آن مخلوط با روغن زیتون یا بادام در طاسى سودمند است و روغن آن موى ریش را زود مى‏رویاند. در آبسه‏ها و آماسها سودمند است، مانع ابتلاء شخص به خوره و سودا مى‏شود سردرد مى‏آورد ضماد کردن با آب آن در ورم ملتحمه و خاکستر آن در گودى ایجادشده در اثر قرحه چشم موثر است در تنگ نفس سودمند مى‏باشد به معده زیان مى‏رساند کشنده و خارج‏کننده کرم و کرم کدو، قاعده‏آور و مدر مى‏باشد و از افسنتین سودمندتر است روغن آن در تب و لرز مفید است. افسنطین بحرى در گزیدگى کژدم، رتیل و زهرها سودمند است (تت قانون عب 435).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 267 / 653 - edoC برنجاسف L siragluv aisimetrA ..... ص : 267

برنجاسف ... لطافت‏بخش، بازکننده انسداد مجارى ضماد آن مانع ریزش مواد زائد به عضو مى‏گردد و در سردرد ناشى از سردى موثر و از نظر ایمنى ریختن محلول رقیق آب‏پز آن بر عضو از ضماد کردن آن‏

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 272 / موارد مصرف: ..... ص : 272

از ریشه در درمان بیماریهاى دستگاه تنفسى مانند آسم و سیاه‏سرفه و به عنوان خلطآور و نیز در آب آوردن انساج به مقدار 1 تا 3 گرم و از له‏شده برگ در زخمهاى دیرعلاج و سرباز کردن و التیام دادن زخمها استفاده مى‏شود در هموپاتى به صورت تنطور تهیه شده در خستگى مغزى، کولیک، تب، سردرد و صداگرفتگى کاربرد دارد.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 279 / خواص درمانى: ..... ص : 279

در هند در ناراحتى‏هاى ریوى ناشى از استنشاق هواى حاوى ذرات سیلیس و توسط هموپاتها در الکلیسم، نزله، قاعدگى دردناک و سردرد و خشکى حلق و التهاب غشاء حنجره مورد استفاده قرار مى‏گیرد. از برگ گیاه به صورت دم‏کرده به میزان 5 تا 7 عدد برگ براى یک فنجان آب جوش که با عسل شیرین مى‏نمایند همچنین از پودر ریزوم به مقدار 1 تا 2 گرم در آب گرم استفاده مى‏شود جهت تحریک غشاء و مخاط بینى و ایجاد عطسه مقدار 1/ 0 تا 2/ 0 گرم از پودر ریشه را به بینى مى‏کشند.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 314 / کاربرد درمانى در طب سنتى: ..... ص : 313

دیوسکورید به شرحى که در فوق آمد مى‏افزاید فوجثلا ورمى است که از تجمع سروزیته در زیر پوست به وجود مى‏آید من [منظور رازى‏] 3* مى‏گویم که دانه آن شدیدا قى‏آور است. مردى را دیدم که با خوردن مقدار حدود 7 گرم آن از فرط استفراغ به حالت ضعف افتاد 4*. در تب نوبه سه یک‏ 5* و تب محرقه‏ 6* سودمند است و اگر آن را با روغن بادام به‏پزند براى مبتلایان به سرفه غذاى خوبى است‏ 7* و کسى که سردرد دارد براى او اسفناج، کشک و قطف یا شوره فراخ برگ‏ 8* همچنین در مالیخولیا و تب یک روزه‏ 9* قطف غذاى مناسبى است‏ 10*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 318 / موارد مصرف درمانى: ..... ص : 318

بلادن با فلج نمودن آلات گانگیون و فلج‏Tympan که شعبه‏اى از عصب هفتم غدد بزاقى است ترشح بزاق را کم مى‏کند ترشح شیر نیز بواسطه کم شدن حس رفلکس پستان کم مى‏شود. بلادن همچنین ترشح عرق، عرق شبانه مسلولین، ترشح صفرا و پانکراس را کم مى‏کند ولى برعکس بر اثر افزایش فشار خون ادرار را زیاد مى‏کند. علاوه بر موارد فوق در آسم، سیاه‏سرفه، صرع، پارکینسون، بى‏اختیارى دفع ادرار شبانه و اسپرم موثر مى‏باشد در احتلام و نعوظ فوق العاده بخصوص نعوظى که در اثر سوزاک بوجود مى‏آید و دریاگرفتگى موثر مى‏باشد. اعصاب وازوموتور را تقویت، نبض را قوى و حرارت کم‏شده دست و پا را بحالت طبیعى برمیگرداند. بلادن پادزهر تریاک و برعکس، تریاک پادزهر بلادن است. بلادن از خارج دردهاى رماتیسمى را تسکین مى‏دهد آتروپین موجود در بلادن بازکننده مردمک چشم مى‏باشد و در درمان ورم قرنیه و عنبیه و فیسور مقعد بکار مى‏رود. هومئوپاتها آن را در موارد تب، سردرد، سرماخوردگى، درد گلو، سرفه خشک، دردهاى ناحیه شکم و ارتدکسها آن را در اسپاسم معده روده، سوء هاضمه، میگرن و آرتریت بکار مى‏برند.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 325 / شناسائى و کاربرد درمانى گیاه در طب سنتى: ..... ص : 324

اسرار ... داراى صمغى لزج است که پس از خشک شدن شبیه کندر است در سوم خشک مى‏باشد خارج کننده مواد از مفاصل، محرک قوه باه، تحلیل‏برنده سختیها و بازکننده انسداد مى‏باشد 8*. خوردن مقدار کم از میوه آن ایجاد سردرد و به مقدار زیاد موجب خواب‏آلودگى شدید وComa مى‏شود مالیدن و بخور صمغ آن جهت درد دندان و آشامیدن آن با شیر تازه در گرم‏مزاجان و با شراب در سردمزاجان شدیدا محرک قوه باه است و مقدار خوراک آن حدود 75/ 1 تا 5/ 3 گرم مى‏باشد 9*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 325 / خواص درمانى: ..... ص : 325

پوست درختچه بر روى باسیل‏Hansen اثر قطعى داشته بنابراین در درمان بیمارى جذام که در مراحل اولیه پیشرفت باشد پس از 8 تا 12 ماه اثر مفید خود را ظاهر مى‏کند. همچنین پوست آن مدر بوده و اثر سوئى روى قلب ندارد ولى زیاده‏روى در خوردن آن موجب سردرد شدید و استفراغ مى‏شود و به‏طور موضعى براى درمان بیماریهاى جلدى مانندScabies استفاده مى‏شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 350 / خواص درمانى: ..... ص : 350

بدیغورس‏ 17*، امبرباریس را در ورمهاى گرم و اریباسیوس براى جلوگیرى از اسهال سودمند دانسته و ابن ماسویه گفته است که آن عطش شدید را رفع و کبد و معده را تقویت مى‏کند 18* رازى آن را صفرابر دانسته است‏ 19*. اخوینى امبرباریس را با نامهاى زرک و زرک سرخ در ترکیبات داروئى که براى مبتلایان به سردرد ناشى از آماس مغز، سرگیجه، یرقان، تصلب کبد، ایکتر انسدادى، خونروى زیاد به هنگام قاعدگى، تب یک روزه ناشى از گرمازدگى ساخته و تجویز مى‏نموده است و نیز در قرصى به نام دیابیطس براى بیمارى برمیز 20* جهت کم کردن عطش وارد نموده است‏ 21*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 379 / تاریخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 378

رازى مى‏نویسد جالینوس مصرف آن را در ضعف معده، اسهال خونى، زخم معده توسط پزشکان زمان خویش یادآور شده است و فارسى [پزشک ایرانى‏] کندر را هضم‏کننده غذا، ضد نفخ، تب‏بر و ابو جریح راهب آن را خشک‏کننده رطوبات سینه، زیادکننده حافظه دانسته است در این مورد خیسانده یک مثقال کندر را براى درمان پیشنهاد نموده و مى‏گوید مصرف زیاد آن ایجاد سردرد مى‏نماید (تت الحاوى ج 21 ص 313).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 388 / تاریخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 387

مؤلفین کتب تحفه و مخزن الادویه علاوه بر موارد فوق ضماد آن را در فالج، استرخاء 10* و قرار دادن ضمادى از مخلوط آن و عسل را بر پیشانى جهت سردرد و پیشگیرى از نزله‏هاى پى‏درپى و انکباب‏ 11* آن را در انسداد گوش و قطره چشمى آب پخته‏شده آن را با عسل جهت شبکورى و آشامیدن مخلوط آن و عسل را در آسم، سرفه و ضعف قوه باه سودمند دانسته‏اند و در مورد گیاه مى‏نویسند خوردن گیاه تازه همراه با غذا به عمل هضم کمک نموده ورم طحال را از بین مى‏برد و آب حاصل از جوشانده آن با چغندر براى بیماران مبتلا به صرع و خوردن کافح‏ 12* که به آن خردل اضافه شده باشد بلغم را مى‏زداید و معده و کبد را تقویت مى‏کند و اگر به آب انگور اضافه شود سرکه شیرین به دست مى‏آید. این مؤلفین براى روغن آن نیز همین اثرات را قائل شده‏اند (تحفه 100 مخزن 246). سلطان الحکماء علاوه بر مصارف درمانى فوق آورده است که ضماد خردل کوبیده بر ساق پا از جهت میل ماده از دماغ به اسفل مجرب خصوصا که بعد از پاشویه و بادکش باشد و از 100 مثقال دانه آن حدود 30 مثقال روغن به دست مى‏آید که خوش‏طعم است و تدهین با آن در جرب و امراض سوداویه نافع است و خردل سفید در اغلب موارد با خردل سیاه مشابه است (کتاب خطى فروغ ناصرى).

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 400 / 1013 - edoC شلجم zteM(. L) apar acissarB ..... ص : 399

به یونانى عنقیلى و عنقلى و به پارسى برشاد و شیلم مى‏نامند در دوم گرم و در اول تر مى‏باشد. در جیره غذائى مبتلایان به دیابیطس‏ 13* وارد مى‏شود براى این منظور بهتر است روزانه یک لیوان آب شلغم خام به بیماران داده شود. تأثیر دانه در قوه باه از ریشه بیشتر مى‏باشد. دانه شلغم نیز نفاخ و در گزم مزاجان ایجاد سردرد مى‏کند لذا آن را با سکنجبین، گلقند و شکر مى‏خورند. مقدار خوراک دانه حدود 7 گرم مى‏باشد 14*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 404 / تاریخچه و کاربرد آن در طب سنتى: ..... ص : 404

چنانچه هر روز به اندازه 2 گرم از آن را تناول نمایند در سردرد، صرع‏ 5* فالج، سرگیجه و خوردن حدود 5 گرم آن در گزیدگى افعى سودمند است و آن کشنده جنین است و عقل را مختل مى‏سازد و شیاف رحمى آن موجب سقط جنین و بچه‏دان مى‏گردد و مخلوط آن با عسل که به صورت لسیدنى باشد در بدى نفس، سرفه، ذات الجنب، پارگى عضله، ورم سپرز هم‏چنین به صورت ضماد در ورم سپرز سودمند مى‏باشد و افشره ریشه آن با آب عسل بلغم را خارج مى‏سازد و ریختن جوشانده آن بر روى جرب‏Scabies و جرب متقرح‏ 6* موثر است و عصاره ساقه آن با جوشانده گندم شیر را زیاد مى‏کند 7*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 412 / 1053 - edoC بونیون mS mulimup muinuB ..... ص : 412

قسمت مورد مصرف آن برگ، تخم و عصاره آن مى‏باشد که در دوم گرم و خشک است، تعداد 4 برگ آن براى چکه‏چکه آمدن ادرار و قولنج و ضماد نیم‏گرم مخلوط دانه آن با شراب و نمک جهت تحلیل خنازیر سودمند است. مقدار خوراک برگ آن تا حدود 5 گرم و دانه (میوه) آن تا 5/ 2 گرم مى‏باشد و چاره جلوگیرى از سردرد و تهوع ناشى از مصرف آن خوردن عناب و شیر تازه‏دوشیده است‏ 7*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏1 / 418 / تاریخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 417

اسهال و خشک‏کننده بلغم معده مى‏باشد و شریف گوید که ضماد مخلوط سائیده چوب آن با حنا مو را تقویت و سردرد را رفع مى‏نماید و در ترک‏خوردگى درز استخوان سر سودمند مى‏باشد و اگر آن را با سفیده تخم‏مرغ و آرد گندم مخلوط نمایند در دررفتگى مفصل سودمند است‏ 1*. به یونانى آن را بقسین مى‏نامند 2* بقس معرب از بقسین یا بقسیون یونانى است و اهل شام آن را شمشار و به فارسى شمشاد گویند طبیعت آن در دوم گرم و خشک است، ضماد سائیده چوب آن با سفیده تخم‏مرغ و آرد گندم مفاصل را محکم و براى دررفتگى‏ 3* و سستى سودمند مى‏باشد. جوشانده برگ شمشاد در پرولاپسوس آنال‏ 4* موثر است تخم آن قابض و خشک‏کننده رطوبات معده، روده و حتى بزاق مى‏باشد و چنانچه آن را با شراب پخته و تغلیظ نمایند براى باد سرخ، عرق گز 5* و کچلى خوب است برگ آن براى حیوانات سمى است بخصوص براى شتر و عرق شکوفه آن مانند عرق بهارنارنج مفرح قلب است.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 22 / کاربرد درمانى در طب سنتى: ..... ص : 22

رته بندق هندى مى‏باشد اگر پوست خارجى میوه را گرد نموده و به اندازه یک عدس آن را در گزیدگى کژدم و رتیل تناول نموده و یا به بینى بکشند و یا حدود 5 گرم آن را با گیاه خارشتر آمیخته و میل نمایند و یا به موضع گزیدگى به‏مالند سودمند و پادزهر کلیه سموم مى‏باشد و در کاتاراکت، تب چهار یک (تب مالاریا که عامل آن پلاسمودیوم ویواکس مى‏باشد و هر 72 ساعت یکبار عود مى‏کند)، شکمروش، قى و اسهال شدید، گال، سردرد و میگرن موثر مى‏باشد و در لقوه چنانچه به اندازه یک دانه فلفل سیاه از آن را به بینى بکشند و چند روز به دور از روشنائى استراحت نمایند کجى دهان برطرف مى‏شود هم‏چنین در صرع، زایل شدن حس چشائى‏ 14* و سرگیجه مفید مى‏باشد بخور دادن با پوستى که به مغز چسبیده و داخل میوه مى‏باشد در هیدروسفالى نوزادان‏ 15* و جنون و مالیدن آن با سرکه در خنازیر درد پشت و کمر و خوردن به اندازه یک نخود آن در روز به مدت چند روز درد قولنج را از بین مى‏برد و نوشیدن آن همراه با آب سرد بى‏اشتهائى را برطرف مى‏کند.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 48 / 1140 - edoC کاکورى maL adnubirolf siretpocylaC ..... ص : 48

برگ‏هاى نازک آن داراى اثر ضد کرم شبیه به سانتونین مى‏باشد. تمامى گیاه به‏عنوان تسکین‏دهنده درد دندان، درد گوش و سردرد و التیام‏دهنده زخم مصرف سنتى دارد.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 64 / الف - دانه: ..... ص : 63

دیوسکورید ذیل‏Kannabis که حنین آن را به قنابس معرب نموده است مى‏نویسد دانه آن گرد و خوراکى و قطع‏کننده اسپرم مى‏باشد چکاندن افشره حاصل از کوبیده دانه آن در گوش، درد آن را تسکین مى‏دهد 3*. رازى گوید چکاندن روغن آن در گوش چرک آن را خشک مى‏کند و زیاده‏روى در خوردن آن ایجاد سردرد مى‏نماید 4* و در کتاب مضار اغذیه گفته است که باعث کدورت دید چشم مى‏شود. براى جلوگیرى از زیان آن باید آن را با آب سرد یا برف یا با عصاره میوه‏هاى ترش بخورند 5*. نفخ را از بین مى‏برد 6* دیرهضم و تولیدکننده خلط بد و بسیار گرم مى‏باشد. پخته شده شاهدانه در روغن زیان کمترى دارد. روغن آن شوره سر را از بین مى‏برد 7*، شکم را بند مى‏آورد و پیشاب را زیاد مى‏کند 8*، ضد تهوع، خشک‏کننده اسپرم و زیاده‏روى در خوردن آن موجب زخم معده مى‏شود و بهتر است که با خشخاش، سکنجبین و عصاره میوه‏هاى ترش مصرف شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 107 / تاریخچه و موارد مصرف در طب سنتى: ..... ص : 107

از سه نوع برگچه‏هاى سنا که در طب سنتى مصرف داشته‏اند برگچه‏هاى این نوع به‏ویژه در عربستان بیشتر مصرف مى‏شده است و از حضرت محمد (ص) منقول است که ایشان فرموده‏اند سنا در لک و پیس، برص، جذام، جنون، فالج و لقوه موثر است. مصرف آن در ایران تا قرن سوم هجرى زیاد مرسوم نبوده است. و اروپائیان در قرن یازدهم میلادى از طریق پزشکان مسلمان، با آن آشنا شده‏اند. هروى در قرن سوم هجرى مى‏نویسد سنا مکى گرم و خشک است، خاصیت مسهلى دارد خارش و قوه باه‏ 1* را کم مى‏کند 2*. سنا در اعماق بدن نفوذ مى‏نماید بنابراین مى‏تواند با خارج نمودن خلطهاى صفراوى، سوداوى و بلغمى در نقرس، سیاتیک و درد مفاصل سودمند باشد و بولس گوید که آن در وسواس سوداوى، ترک‏خوردگى دست، ریزش مو، طاسى، خشکى و فلسى شدن پوست، سردرد مزمن، بثورات جلدى، خارش و صرع سودمند باشد 3*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 120 / موارد مصرف درمانى: ..... ص : 120

از جوشانده برگ در موارد قولنج، سردرد، اسهال، اسهال مزمن و به صورت موضعى در جوش صورت و از جوشانده آن در روغن براى تسکین درد گوش و از مخلوط پودر آن و پودر بسباسه یا جوز الطیب‏Myristica fragrans (میوه)، براى تسکین درد دندان استفاده مى‏شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 138 / تاریخچه: ..... ص : 137

برگ آن در درد پهلوى مزمن، ناراحتى‏هاى قصبه الریه، ضعف جگر و با نانخواه و گرد زجاج در سنگ مثانه و سختى دفع ادرار و خوردن سه دانه آن با شراب جهت دفع سموم موثر است مقدار خوراک آن حدود 10 گرم و جوشانده آن 35 گرم است و چون مصرف آن گاهى موجب سردرد مى‏شود آن را با کتیرا مصرف مى‏نمایند 8*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 145 / تاریخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 144

ابن بیطار مى‏نویسد طبرى آن را به‏طور موضعى در کزاز سودمند دانسته و ابن سرابیون گوید که آن صفرابر مى‏باشد و در کتاب مرشد آمده است اگر آن را در سرکه حل نموده و به پیشانى و شقیقه به‏مالند سردرد ناشى از حرارت آفتاب یا نوشیدن شراب را تسکین مى‏دهد و چنانچه در کچلى موى سر را با نوره بسترند و سپس بشویند و محلول گرم عصاره حل شده در سرکه را به آن به‏مالند هم‏چنین در شوره سر سودمند مى‏باشد و مالیدن عصاره آن [همراه با شیر دختران‏] در ورم پلک چشم و [به چشم کشیدن آن با عسل‏] در سفیدى وجود آمده در طبقه قرنیه، گل‏مژه‏ 13*، پائین افتادگى پلک چشم، [و اگر پلک چشم را برگردانده و مخلوط آن را با آب انار به چشم بچکانند] در جرب چشم‏ 14* و با آب مرزنجوش در سبل‏ 15* و چکاندن مخلوطى از آن و روغن خیرى یا روغن سوسن در گوش در خون‏ریزى، درد گوش و با آب برگ شفتالو در وزوز کردن و صدا کردن گوش، و با آب ترب یا روغن دانه آن [و یا آب ترتیزک‏] در سنگینى گوش و ورم عصب آن و گذاردن فتیله آغشته به مخلوطى از آن با روغن سوسن یا روغن نرگس یا خردل و سرکه در گوش در ورم موجود در عصب صماخ و کرى مفید مى‏باشد و اگر آن را با آب یخ و زاج و کافور مخلوط نموده به بینى بکشند خون‏ریزى بینى را متوقف مى‏سازد و چنانچه مخلوط آن را با گلاب مدت زیادى در دهان مضمضه نمایند بوى بد دهان از بین مى‏رود و غرغره کردن آن با برگ عوسج یا آب بارهنگ یا تاجریزى در پائین‏افتادگى لهات‏ 16*، خناق و ورم لوزه‏ها و خوردن آن با جوشانده دانه شنبلیله، عسل و روغن بادام در بیماریهاى سینه و انتصاب‏ 17* مفید مى‏باشد و نوشیدن مخلوط آن با جوشانده ماء الاصول‏ 18* درد سیاتیک، درد ورکین‏ 19* [درد پشت‏] را تسکین مى‏دهد 20*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 166 / 1391 - edoC کروان KssroF sisnetarp anaureC ..... ص : 166

گیاهى است از خانواده‏Compositae که ابو ریحان آن را ذیل کروان آورده و مى‏نویسد بدیغورس گوید که آن شادى مى‏آورد و فساد خون را دفع مى‏کند 1* و ابن بیطار به نقل از بدیغورس گوید که آن را به پارسى کزوان مى‏نامند قلب را تقویت و غم و غصه را از بین مى‏برد و غافقى گفته است که چون مزه آن تند مى‏باشد آن را فلیفله نیز نامند. شدیدا بدن را گرم مى‏کند و ضد سم به‏ویژه سم کژدم مى‏باشد در طپش قلب ناشى از سردى موثر است اگر آن را زیاد مصرف نمایند ایجاد سردرد و سوزش ادرار مى‏کند 2* و براى گرم‏مزاجان زیان‏آور مى‏باشد رب‏هاى بسیار سرد و سکنجبین از زیان آن جلوگیرى مى‏نماید 3*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 174 / موارد مصرف درمانى: ..... ص : 174

بابونه مانند یک مسکن بر سیستم عصبى اثر گذارده مشکلات گوارشى را تقلیل داده و در سردرد، میگرن، نورالژى‏ها، دپرسیون ناشى از یائسگى، استرس، ترس و وحشت موثر مى‏باشد و به‏طور کلى دردهاى عصبى را آرام مى‏نماید و با شل کردن سیستم عصبى(Relax) به بیمار آرامش مى‏دهد. بابونه قاعده‏آور و در عقب‏افتادگى قاعدگى موثر مى‏باشد.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 201 / موارد مصرف در طب سنتى: ..... ص : 200

براى پیشگیرى از سردرد ناشى از مصرف زیاد، آن را با گل نیلوفر و سکنجبین و به منظور جلوگیرى از زیان رساندن آن به دهانه معده آن را با گل بنفشه و انیسون مى‏خورند. مقدار خوراک آن تا 10 گرم مى‏باشد 12*.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 201 / در استعمال خارج: ..... ص : 201

از جوشانده گل‏ها به صورت پماد براى مبارزه با کوفتگى و زخمهاى سطحى هم‏چنین قرار دادن ضماد آن بر روى پیشانى براى رفع سردرد و میگرن استفاده مى‏شود.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 209 / تاریخچه: ..... ص : 208

4* تب‏Algid 5*، سوء مزاج گرم و با سرکه در شکمروش، و غرغره نمودن با محلولى که از حل شدن فلوس یا آب برگ گشنیز تازه در افشره آن به دست مى‏آید در ورم گلو، و ضماد گیاه کامل به تنهائى و یا با آرد جو در گزش کژدم، حشرات موذى، زنبور، مار و وزغه بیابانى موثر است‏ 6*. آشامیدن آن با خاکشى در کهیر، آبله،Purpura 7* و زیادى صفرا، و جوشانده کف گرفته و صاف شده برگ تازه که آن را آب کاسنى مروق مى‏نامند با سکنجبین و یا جوشانده مخلوط برگ تازه، تخم و ریشه براى تقویت معده شخص گرم‏مزاج، خیز عمومى انساج، انسداد احشاء و عروق و تبهاى مزمن خوب است. خوردن برگ آن با سرکه به خصوص همراه با رازیانه و کشوت‏ 8* اسهال صفراوى را بند مى‏آورد و آب آن با روغن زیتون پادزهر داروهاى سمى است. مالیدن عصاره رقیق برگ به تنهائى و یا مخلوط با سرکه و صندل در سردرد ناشى از حرارت و زیادى صفراو با صندل سرخ و سرکه و گلاب در کهیر 9* و مالیدن مخلوط افشره برگ و روغن بنفشه براى ورم ملتحمه و درد چشم خوب است و مضمضه کردن جوشانده ریشه و تخم آن در سرکه درد دندان را تسکین مى‏دهد و ضماد آن با آرد جو در گرم‏مزاجان براى درد مفاصل، نقرس و ورم و مالیدن عصاره رقیق برگ آن با سفیداب و سرکه براى تبرید 10* بسیار خوب است. مقدار خوراک آب برگ آن 225 گرم مى‏باشد.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 219 / تاریخچه و موارد مصرف آن در طب سنتى: ..... ص : 218

چنانچه کافور را با گلاب، صندل سفید و گل فارسى مخلوط و بر پیشانى بمالند سردرد گرم را آرام مى‏کند. همچنین مخلوط آن با روغن گل و سرکه شراب در سردرد ناشى از زیادى صفرا موثر است.

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 223 / تاریخچه: ..... ص : 222

ادرار و عرق را خوش‏بو نموده و ترشحات مغز را خارج مى‏سازد و براى نشستگاه‏ 6* زیان دارد و مصلح آن کتیرا مى‏باشد 7* اخوینى در موارد متعدد به صورت ترکیبات داروئى آن را براى درمان سردرد، سرفه همراه با خروج خون از سینه، سل، ورم معده، اسهال، خیز عمومى انساج، سنگ گرده متذکر گردیده است‏ 8* سلیخه مقوى، قاعده‏آور، ضد نفخ مى‏باشد و در ورمهاى گرم و سرد اعضاء داخلى بدن، قرحه‏هاى نرم، درد کلیه و مثانه، سختى دفع ادرار موثر است‏ 9*.

---------------------------------------------------------------------------------

دائرة المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى) / ج‏2 / 233 / 1522 - edoC ذنب السبع yeM A. C mulahpecozihr muisriC ..... ص : 233

ذنب السبع یا ذنب اللبوه جهت رفع ورم بى‏نظیر است لذا نزد بربرها و اهالى زنگبار بسیار گرانقدر مى‏باشد