صفحه ها
دسته
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 200686
تعداد نوشته ها : 70
تعداد نظرات : 2
Rss
طراح قالب
حمید رضا علیخانی






معارف گیاهى ؛ ج‏6 ؛ ص394


          افتیمون ازرشک(عزرشک):


افتیمون( افیثمون- دواء الجنون- شجر الضبع- سبع الشعر

- سس- ابیتمون- کمون رومى- زیره رومى- سورمور- 

شیون- اکاس بیل- داروى دیوانگى)


گیاهى است پیچنده انگلى از انواع سس، در کتب طب سنتى با نامهاى «آفتیمون»، «آفتیمون» (الابنیه) و «افیثیمون» [شرح اسماء] آمده است. به فرانسوى آن راCuscute du thym Cuscute و به انگلیسى‏Dodder گویند.

گیاهى است از خانواده‏Convolvulaceae یاCuscutaceae نام علمى آن‏Cuscuta epithymum Murr . یاCuscuta epithymum (L .) Murr . مى‏باشد.

کلمه افتیمون ظاهرا از لغت یونانى آن گرفته شده و این لغت در یونانى به معناى دواء الجنون مى‏باشد و این یکى از دهها خواص‏ افتیمون‏ است که براى بیمارى‏هاى عصبى و جنون به کار مى‏رود و در شرح خواص آن خواهد آمد.


مشخصات‏

  

  افتیمون گیاهى است یکساله که در بهار مى‏ روید

 و به گیاهان میزبان خود حمله مى‏کند و به آنها مى‏پیچد

 و تا اواخر تابستان هم پابه‏پاى میزبان ضعیف شده، 

رشد مى‏کند و گل و بذر مى‏دهد. ساقه‏هاى آن به شکل

 نخ قرمز رنگ یا قرمز مایل به زرد است. گل آن سرخ 

غباردار با ریشکهاى بسیار نازک مانند مو و تخم آن ریز، 

مغز آن سرخ مایل به زرد که روى آن را قشر سخت

 سیاهى پوشانیده است.


این‏گونه سس در ایران در اطراف تهران در کرج، در دامنه‏هاى البرز در کندوان، پل زنگوله و در دیلمان در مزارع غلات، در شوش، ازنا، همدان و در اصفهان در شاه کوه انگل روى گیاه‏Lactuca orientalis ، در فارس در کازرون انگل روى‏Vicia و در بندرعباس انگل روى شنبلیله و گونه‏هاى دیگر آن و در جزیره هرمز، قشم و در کرمان در کوه جوپار بر روى آرتمیزیاها و در کوه لاله‏زار روى آویشم و آزربه دیده مى‏شود.

معارف گیاهى، ج‏6، ص: 395

افتیمون علاوه بر گیاهان فوق به یونجه، سرو کوهى، گیاهان خانواده نیلوفر صحرایى، گیاه شیر پنیر (غالیون)، بومادران و گیاهان دیگرى نیز حمله مى‏کند.

گونه‏اى از این گیاه به نام‏C .reflexa Roxb . در هند مورد بررسى قرار گرفته و به هندى «آکاسبل» گفته مى‏شود و این همان گونه‏اى است که در مخزن الادویه و سایر کتب طب سنتى اغلب به عنوان افتیمون ذکر مى‏شود، لذا به شرح ترکیبات شیمیایى آن مى‏پردازیم.

ترکیبات شیمیایى‏

در آفتیمون گونه‏C .reflexa مواد کوسکوتالین‏[1] و کوسکوتین‏[2] مشخص شده است. در تخمهاى آن پیگمانهاى آماربلین‏[3]، کوسکوتین، یک نوع موم و مقدارى روغن‏[4] یافت مى‏شود. بعلاوه همان‏طور که قبلا ذکر شد وقتى که این سس به گیاه صندل سفید حمله مى‏کند، در ترکیبات شیمیایى آن دى- مانیتول یافت مى‏شود و در مواردى که روى سایر گیاهان مستقر مى‏شود وجود ماده دولسیتول در آن مشخص شده است. در هند از دانه‏هاى این گیاه به عنوان بادشکن و ضد کرم شکم و از ساقه‏هاى گیاه به عنوان مسهل و در استعمال خارجى براى تسکین خارش و از دم‏کرده آن به صورت مایع شست‏وشوى زخمها و از ساقه‏هاى آن براى رفع اختلالات صفراوى استفاده مى‏شود.

خواص- کاربرد

گیاه افتیمون طبق نظر حکماى طب سنتى از نظر طبیعت نسبتا گرم و خشک است و از نظر دارویى بیشتر ساقه‏هاى قرمز نخى شکل و گل آن مصرف مى‏شود ولى در مواردى از تخم آن نیز استفاده مى‏شود. در مورد خواص آن معتقدند که مسهل سودا و بلغم است و ساقه‏هاى آن به تنهایى و یا مخلوط با بنفشه یا فلفل مصرف مى‏شود.

براى بیمارى‏هاى عصبى، جنون، مالیخولیا، سردرد، کابوس، لقوه، دردهاى مفاصل و سرطان نتایج خوبى داده شده است، به همین علت در بعضى کتب آن را «دواء الجنون»

معارف گیاهى، ج‏6، ص: 396

نیز مى‏نامند. اصولا افتیمون براى اشخاص پیر و سالمند و همچنین مزاجهاى سوداوى نافع است و براى مزاجهاى گرم صفراوى خوب نیست. طبق نظر جالینوس حکیم اگر تا یک هفته هر روز 35 گرم ساقه‏هاى نخى و گلهاى گیاه را در شیر تازه دوشیده شده بخیسانند و با 75 گرم سکنجبین مخلوط کرده و بخورند براى رفع سردردهاى سوداوى، جنون، مالیخولیا، تشنجهاى امتلائى و خفقان مؤثر است. طبق نظر شیخ الرئیس ابو على سینا اگر 14 گرم گیاه افتیمون را ساییده با قدرى عسل و کمى نمک بخورند مسهل خوبى براى سودا و بلغم است و به نظر بغدادى اگر قدرى سرکه هم به موارد فوق اضافه شود، اثرش بیشتر است.

اگر 40 گرم تخم افتیمون را در کیسه کتانى ریخته و بسته و آن را در 400 گرم سرکه انگور به مدت یک شب در فضاى آزاد بگذارند که خیس بخورد و روز بعد آن را فشرده و صاف شده آن را گرم کرده و با 75 گرم شربت بنفشه و 37 گرم شربت ورد و مکرّر (شربت گل سرخ) و 5 گرم روغن بادام شیرین مخلوط نموده و هربار 20- 8 گرم بنوشند، به عنوان مسهل سودا بسیار مؤثر است. بدون اینکه هیچ عوارض جانبى داشته باشد. شربت فوق براى مالیخولیا، وسواس سوداوى نیز نافع است. در نسخه دیگرى آمده است که اگر 35 گرم مغز فلوس خیار شنبر نیز به ترکیب فوق اضافه شود، تأثیر آن بیشتر و مفیدتر است.

باید توجه شود که در تهیه جوشانده‏هاى افتیمون اصولا از جوشانیدن زیاد آن باید خوددارى شود و خیلى کم جوش داده شود زیرا جوش زیاد خاصیت آن را کاهش مى‏دهد.

نسخه حکیم محمد باقر موسوى حکیم‏باشى شاه سلیمان صفوى براى شربت ساده افتیمون: 

180 گرم افتیمون سرخ مرغوب را در یک کیسه کتانى کرده در 6 کیلوگرم آب که قبلا جوش آورده شده بیندازند بگذارند 3- 2 جوش بخورد پس از آن دیک را پایین آورده آن‏قدر کیسه را مالش دهند تا عصاره و قدرت دارویى افتیمون کاملا داخل آب شود، بعد کیسه را چلانیده کنار بگذارند و چهارصد گرم سرکه کهنه انگور و پنج کیلوگرم شکر سرخ داخل آن کرده بجوشانند تا قوام آید. از این شربت هربار تا 70 گرم بنوشند. براى اشخاصى که مالیخولیا و وحشت دارند و براى بیمارى‏هاى سوداوى بسیار نافع است.

دکتر شلیمر در مورد خواص کشوت به نقل از تحفه مى‏نویسد که عصاره آن مخلوط با سکنجبین براى رفع اختلالات صفرا در بیمارى زرد یرقان بسیار مؤثر

معارف گیاهى، ج‏6، ص: 397

است. تخم آن مدّر و قاعده‏آور است و به صورت ضماد براى کاهش درد مفاصل‏[5] بسیار مؤثر است.[6]



[1] ( 1).Cuscutalin

[2] ( 2).Cuscutin

[3] ( 3).Amarbelin

[4] ( 4).Semidrying Oil

[5] ( 1).Arthritis

[6] میر حیدر، حسین، معارف گیاهى، 8جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى - تهران، چاپ: هفتم، 1385 ه.ش.


دسته ها :
X